Васіль Быкаў - Трэцяя ракета

— Люся, бяры новы магазін, — кажу я. — На гранату. Усім па адной. Адна ў рэзерве.

— Лазняк, — сіпіць з долу Лук'янаў. — Вы мяне кіньце… Я ўжо…

Я не адказваю. Мы рыхтуемся да самага горшага. Пакуль ёсць патроны, будзем адбівацца, а там… Што ж, не мы першыя, і не мы апошнія, як кажуць людзі.

Я прыціскаюся грудзьмі да сцяны сховішча, затуляю за бруствер галаву і чакаю. Паніжэлае сонца паліць мне твар, і па-ранейшаму да знямогі хочацца піць. Люся перазараджае аўтамат і сядае ў цень, пад сцяну насупраць. Галоўнае, нешта зразумець, рашыць, думаю я, на нешта наважыцца — усё астатняе лягчэй. Самае горшае — няпэўнасць. Няпэўнасць знешняя — у абставінах і ўнутраная — у сабе, калі не ведаеш, што табе трэба, і кідаешся ва ўсе бакі, як пацук у дзежцы. Мне цяпер робіцца ўсё выразна, зразумела і лёгка. І перад Люсяю лёгка, цалкам знікае тая пакутная няўпэўненасць у сабе, няёмкасць, што дапякала мне ўвесь час нашага знаёмства.

— Не так проста нас тут узяць! Хай паспрабуюць! — азіраючыся, кажу я, каб падбадзёрыць Люсю, якая запытальна і з нейкай няпэўнай надзеяй паглядвае на мяне. Дзяўчына маўчыць і ўсё ўслухоўваецца ў гукі наверсе, а Лук'янаў стогне, падымае ссінелыя павекі і пытаецца, ледзь варушачы ў руцэ гранату:

— Ну, дзе яны? Чаму не ідуць? Хоць бы паспець… Паспець…

Нейкі час ён ляжыць нерухома, заплюшчыўшы вочы, пасля зноў расплюшчвае і кліча Люсю:

— Пячэ вельмі… Душыць… Пэўна, усё… Вады, сястра! Вады!

Люся нахіляецца і паднімае з зямлі яго пажоўклую з худымі тонкімі пальцамі кісць.

— Пацярпіце. Няма вады… І не трэба гаварыць. Нельга вам.

— Сястра, — кажа ён яшчэ, — чаго вы тут? Хто вас паслаў?

— Сама.

— Навошта, га?

— Так! Шкада вас стала, — проста адказвае Люся.

— Шкада! — шэпча Лук'янаў і заплюшчвае вочы. — Спачуваць — гэта добра… Толькі на мяне не зважайце… не варта. Пашанцуе — напішыце… бацьку напішыце… Усю праўду.

«Ну дзе яны? Чаму не ідуць?» — пачынае грызці мяне нецярпенне. Неяк пакутна ные ўсё цела, баляць ногі, і тлумна хіліцца долу галава. Я баюся, што магу заснуць, чагось недагледжу — і здарыцца нешта дрэннае. Страляніна пакуль прыціхае, немцы хаваюцца, але што будзе далей? Крывёнак не адклікаецца нічым, толькі шархаціць чымсь у зямлі.

— Люся, вы беражыце сябе, — прыцішваючы стогны, шэпча Лук'янаў. — Беражыце. Вы прыгожая… Гэта так многа!.. І не трэба так… шкадаваць нас. Не варта… А мне ўжо ўсё. Канец! Як недарэчна! Як пагана! Эх!.. Каб хоць адзін дзень! Адзін дзень жыцця!.. Я б інакш… Эх!..

Здаецца, ён памірае. Вочы яго заплюшчваюцца, шчокі ўваліліся, шчацінне на іх узнімаецца і тырчыць рэдкаю шчоткай, тонкія ноздры худога носа варушацца.

Так, ён памрэ. Ля яго, навек ужо нерухомыя, ляжаць Жаўтых, Панасюк, Папоў. Хто ж ляжа наступны? Кола гэтай магчымасці няўхільна вузее, чарод усё бліжэй… Нешта мулка-даўкае сціскае мне горла. Як заўжды ў такім стане, мне карціць вылаяцца, але побач Люся, і я да болю ў вушах сціскаю зубы.

Як пякельна доўга цягнецца дзень!

Эх, каб пашанцавала дажыць да ночы! Уночы мы, можа б, як выкараскаліся з гэтае ямы ды прабіліся да сваіх. Але вельмі марудна ніжэе сонца. Цень ад берагоў у сховішчы шырэе вельмі паволі і закрывае толькі твары забітых ды скурчаны пад сцяной маленькі заклапочаны камячок — Люсю. У паветры па-ранейшаму цяжкі смурод паленай гумы, фарбы, пораху; ад зямлі патыхае спякотай, пылам; часам прымешваецца ў паветры мутарны пах свежай крыві. Ля станіны, там, дзе ляжаў Папоў, падсыхае вільготная лужынка, і над ёю пырхаюць, гудуць, мітусяцца мухі.

«Толькі б хапіла сілы, — думаю я адзіную цяпер сваю думку. — Толькі б стрываць!..» Нешта падказвае мне, што найбольш нам трэба асцерагацца, каб не страціць развагу, не ашалець, не кінуцца куды адсюль і не падпусціць блізка ворага. Калі мы не ўтрываем тут, то на паверхні нас пераб'юць за некалькі секунд. Таму трэба сядзець, хоць і цяжка і страшна. Трэба трымацца за зямлю-матухну, як казаў некалі Жаўтых. У ёй наш паратунак і наша надзея.

— Крывёнак! — гукаю я кулямётчыка. — Ты глядзіш?

Я прысядаю ў засень побач з Люсяй. Дзяўчына, памахваючы кукурузнай галінкай, адганяе мух ад успатнелага твару Лук'янава, твар яе строгі, трошкі жалобны, у вачах — ціхая цярплівасць чакання. Відаць, яна перажыла нешта самае труднае сёння, супакоілася ўжо і цяпер — разважная, ціхая і вельмі дарагая для мяне. Лук'янаў, аднак, не варушыцца, не стогне, зусім сціх, і Люся бярэ з долу яго нерухомую руку. Граната ціха выкочваецца з яе на зямлю.