Генрых Далідовіч - Станаўленне

Казік павярнуўся i зірнуў на хутар, дзе павінны былі відаць уроскідку тры нізкія, накрытыя саломаю суседскія хаты, але i ix цяпер схаваў белы, перамяшаны з дымам туман. Ля самога Казіка, здаецца, не было ніякага туману, a імжэла нешта сырое i дробненькае — ні то дожджык, ні то імглістая морась, — сеялася, халадзілася i ліпла да твару, як мокрае павуцінне.

Як пастаяў некалькі хвілін, Казік зусім адышоў ад сну i чамусьці не захацеў вяртацца ў цёплую, душнаватую пасля ночы хату, стаяў, пазіраў на туман i гадаў: адкуль ён бярэцца? Чаму такі густы i белы, куды пасля, калі прыгрэе сонца, дзенецца? Бо ўжо добра ведаў, што пасля такіх туманоў бывае вельмі цёпла, суха, сініцца i здаецца бяздонным, надта ж высозным неба…

Каб не гэты туман, не такая яшчэ рань, дык Казік цяпер пабег бы да свайго сябрука, Паланевічавага Стасіка. Яны ўчора ўдвух употай хадзілі ў блізкі Шабунеў лес, да Ям, дзе на тым тыдні ішоў вялікі бой — дзе, як гаварылі сталыя, партызаны зрабілі засаду на немцаў i паліцыянтаў, якія ехалі з Івянца ў Налібацкі гарнізон.

Ля Ям, як было добра чуваць, стралялі ад полудня да вечара, запалілі лес, i ён, высока ўскідваючы агонь i задымліваючы неба, гарэў некалькі дзён, пакуль полымя не зжэрла Кавалёў бор i не выскачыла на сенажаць, прабегла па казянюсе — сівых бародках, — ды па маладой атаве, прычарніла яе i не атухла. Зачапілася толькі на сухім балоце, на торфе, задымелася, пайшло пад зямлю. Адтуль усе гэтыя дні, а надта раніцамі i вечарамі цягнуўся бела-сіні дым, пахнуў едкім, гарэлым смуродам. Гаварылі, што там, на балоце, праваліўся пазаўчора ў выгаралую яміну конь — бег i шуснуў у прысак. Але агню ніхто чамусьці не тушыў. Перад вайною калі аднойчы сухі торф упалілі крычатоўскія пастухі, дык збівалі i залівалі агонь усім мястэчкам.

Вечарамі i ўночы, калі гарэў Шабунеў лес, страшна было не толькі выйсці на светлы ад недалёкага агню двор, але i спаць у хаце, у якой на сценах блішчалі, трымцелі чырвоныя водсветы, было жоўта-чырвона; каб не бачыць гэтага святла, гэтых колераў, бацька завешваў акно ад лесу дзяругаю, якая ружова свяцілася i ўсё роўна прапускала ў хату бурае святло, i маці, не могучы заснуць, бедавала, што гэта каторы ўжо год робіцца на свеце, што далей будзе, калі нарэшце настане спакой…

Казік i Стась учора змовіліся i хадзілі туды, да Ям, шукаць патроны, без якіх у ix не абыходзілася ні адна гульня. Сам Казік, можа, не падаўся б, пабаяўся, каб не ўспароцца на міну, паасцерагаўся б i бацькі, бо той крычаў за яго «гульні ca смерцю», але яго падгаварыў i звёў старэйшы на гады чатыры сябрук: ён меў нямецкі пісталет i хацеў знайсці да яго патронаў.

У свежых акопчыках i паблізу ў шыгаллі яны набралі з шапку жоўценькіх, з вострымі i тупымі дзюбкамі патронаў; задымленых гільз, што пахлі гарэлым порахам i былі чорныя ў сярэдзіне, не бралі: яны, Казік i Стасік, былі ўжо завялікія для такіх «цацак». Казік выпараў яшчэ з ігліц гранату з драўлянаю ручкаю, але Стась забраў яе сабе, сказаў, што ён ужо ведае, як разбіраць i складваць гранаты, кідаць ix, каб узрываліся, але з гэтай гранатай яны сходзяць заўтра на рэчку, на Сядзіўную, — раскладуць на беразе агонь, усунуць яе — во бабахне i рыбы наглушыць.

I гранату, i патроны дадому яны не прынеслі, а закапалі ix у сухім пяску на ўзлеску.

— Казя! — пачуў ён з-за хаты матчын мяккі, амаль пявучы голас. — Дзе ты там дзеўся? Хадзі сюды!

Ён перастаў думаць пра туман, пра Стасіка i гранату, падаўся ля глухой сцяны хлява ў двор.

Невысокая, тонкая, дробная на твары, маладая яшчэ, гадоў трыццаці двух, яна на днях сама так гаварыла, але ўжо вельмі сівавалосая маці стаяла ля расчыненых сянец, мяшала секачом у ражцы едзіва свінням — у ражцы было поўна, i з яе лілася долу белая ад бульбы вада.

— Дзе ты прапаў? — зірнула на яго, высакаватага, але тонкага i худога, здаецца, са злосцю спытала маці.— Стаяў, мусіць, разявіўшы рот, i глядзеў на поле… А тут хоць разарвіся: у гаршках кіпіць, Вэрця хлімкае…

Казік прамаўчаў.

— Даб’ешся нешта ад цябе! — з крыўдаю сказала маці, выцерла рукавом упацелы лоб. — Такі ўжо маўчун, у каго толькі ўдаўся?! Трэба дзесяць разоў папытацца, каб слова выцадзіў… Ідзі, папільнуй свіней… — прамовіла яна і, не пазіраючы на яго, адставіла ўбок накарэлы i мокры знізу сякач i панесла, нагінаючыся налева, ражку ў блізкую, за плотам, загарадку, дзе нылі падсвінкі, бачачы едзіва.

Казік ішоў за маці, а пасля пералез за ёю ў загарадку, добра ведаў, што гэта такое — папільнаваць свіней. Гэта трэба пастаяць з дубчыкам ля карыта i паглядзець, каб большы падсвінак не адпіхаў меншага. Хоць доўгае карыта i падзелена пасярэдзіне палачкаю, але большы парсюк грызе меншага, адпіхае, стане з нагамі ў карыта i глытае адзін. Сам адсунецца, калі вылавіць усю гушчу, пакіне на дне адзін шчолачак, крыху ляніва пацэдзіць яго праз зубы i адыдзе.