Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Ніхто не адказваў, ніхто не нрыходзіў. Стомленая ад плачу i разамлелая ад цяпла, дзяўчынка нарэшце сціхла зусім, заснула.

Прачнуўшыся, яна адразу не пазнала, хто сядзіць побач з ёй, хто глядзіць на яе. Бабуля яе не такая, — яна сівая, i галава яе вечна трасецца, нібы згаджаючыся з усімі: «гут, гут, гут». А гэтая, што глядзіць на Асю, не сівая.

— А дзе мама? — спыталася малая, не ўстаючы.

— На вось, выпі, пагрэйся, — падала ёй бабуля конаўку.

Ася паслухала, села i абхапіла пальчыкамі вялікую цёплую конаўку з малаком.

— А дзе мама? — перапытала яна, глытнуўшы некалькі разоў.

— Пі, пі яшчэ.

Ася выпіла яшчэ трохі i заявіла:

— Я хачу дахаты.

Бабуля паглядзела на яе, падумала нешта i спыталася:

— Ты чыя? Відаць, Айзікава?

— У-гу.

— А як жа ты завешся?

— Ася.

— Маленькая яшчэ зусім. Глядзі, што які-небудзь трэці гадок.

— Не-е, мне ўжо, мама казала, пяты.

— Пяты. Заморак ты. Жменя касцей…

I Ася ўспомніла раптам, — гэта ж тая бабуля, што насіла ваду на каромысле. I заўсёды, калі яна ішла па ваду, малыя бегалі навокал яе i крычалі: «Зось, Зось, не зловіш нябось!» Яна то злосна маўчала, то, паставіўшы вёдры, трасла на дзяцей каромыслам i крычала: «Эх, неахвота толькі займацца!» Тады яна была вельмі страшная, а цяпер вось сядзела, глядзела на Асю, i Асі было зусім-зусім не боязна.

— А я ведаю, хто вы, — сказала дзяўчынка. — Вы — Зось. Вы насілі ваду на каромысле.

— Дурная ты, — адказала бабуля. — Зось — гэта каб быў мужчына, а я ж не мужчына. Я Зося, a дурні кажуць Зось. Ды што табе казаць — малая. Ляж ды cпi.

«Зось» ступіла на лаву, з лавы — на падлогу i адышлася ад акна.

— Бабуля, — паклікала з печы дзяўчынка.

— Ну?

— А я дахаты хачу. Хачу да мамы.

— Твая мама сказала, каб ты пабыла ў мяне.

— А таталэ?

— I ён таксама казаў.

Дзяўчынка памаўчала трохі i спыталася зноў:

— Бабуля?..

— Ну?

— А мама прыйдзе сюды?

— Прыйдзе, — глуха адказала старая. Яна глядзела, прыгнуўшыся, у акно — на сырое, халоднае поле.

У хатцы ціха. Чуваць толькі было — на камінку мурлыкаў шэры кот.

— I тата прыйдзе, бабуля?

— I тата прыйдзе таксама, — адказала старая. Яшчэ цішэй.

Неяк зімой «Зось» разбудзіла дзяўчынку да свету. Каб Ася не здзіўлялася — чаму так рана, яна сказала, што пойдуць сёння далека-далека.

— Туды, дзе мама i тата? — спытала дзяўчынка. — Дзе бабуля? Дзе ўсе? Туды?

— А што ты думаеш, можа, i туды…

Яна не спала сёння ўсю ноч, — сядзела i думала, што ёй рабіць. Дагэтуль усё было добра. Хатка яе стаіць на ўскраіне мястэчка, дзе канчаецца доўгі Балотны завулак i пачынаюцца глінішчы. Хатка маленькая, з адным акном i бляшаным комінам, што вельмі падобны на старую халяву. Ніхто, можна сказаць, не заходзіў сюды, ніхто не жыў паблізу, апроч суседа Якава Мароза. Ніхто не ведаў, што ў Зосінай хаце хаваецца яўрэйскае дзіця. I яна не казала, здаецца, нікому. Праўда, калі яна куды-небудзь ішла — насіць ваду ці пашукаць харчу казе, — Ася заставалася дома адна, пад замком. I вось нехта, відаць, падгледзеў.

Учора, калі яна зайшла да Марозавых, стары Якаў сказаў: «Асцерагайся, Зося. Баюся, што нехта пранюхаў…» Дома старая думала доўга i многа, а потым вырашыла так: «Скулу ім, злыдням, — не на такую натрапілі!..»

Яна дачакалася, што пачало шарэць, i разбудзіла дзяўчынку. Што будзе, то будзе, а чакаць далей нельга. Зося падаіла казу, напаіла Асю цёплым малаком i, закутаўшы яе як найцяплей, панесла прэч з мястэчка — далей ад гэтых нелюдзяў у чорных шынялях!..

«Сабакі, сабакі шалёныя», — думала яна ідучы. Цяжка ступала па рыхлым адліжным снезе, горбілася пад цяжарам, што варушыўся за спіной, i ўпарта ішла, ішла… Калі нямелі рукі i дзяўчынка аб'язджала ўніз, Зося спушчала малую на снег, i Ася тэпала сама. Ды ісці было вельмі далека, i гэтак страшна станавілася ад думкі, што вось развіднее зусім i на бяду спаткаешся з якім-небудзь сабакам… Старая зноў брала дзяўчынку на плечы, «на барана», i толькі пыталася:

— Не холадна табе?

— Не-а, — адказвала Ася праз хустку, што закрывала ёй тварык на вочы.

— Не холадна, дык i сядзі,— гаварыла старая. I ўсё ішла, ішла…

Мінула больш года.

Прыйшла яшчэ адна ваенная вясна.

Вясна, кажуць, прыгожая ўсюды: i ў полі, i ў лесе, i ў горадзе. Ды з гэтым не згаджаўся партызанскі хлопчык Анатоль. I правільна думаў: вясна ў лесе — найпрыгажэйшая.

Праўда, сонца ўзыходзіць тут трошкі пазней, але гэта яшчэ лепш: пакуль яно паднімецца над лесам ды заблішчыць праз голле ў акенды лагернай зямлянкі,— можна паспаць даўжэй, а потым нават лічыць, што i ты ўстаў вельмі рана. I наогул усё тут не так, як у вёсцы было. Там раніцай на вуліцы раўлі каровы, а тут яны недзе пасуцца на паляне, i мама кожную раніцу ходзіць туды з вядром. Анатоль спіць на пасцелі з яловых лапак, засланых дзяругай, а сонца ўжо даўно глядзіць у акенца. Сонца хоча, каб хлопчык устаў, i яно прыпякае яго. «Чыхнеш, чыхнеш, усё ж такі», — смяецца сонца. I праўда — Анатоль не вытрымаў, чыхнуў. Але спіцца цяпер вельмі смачна, i хлопчык ласа мармыча нешта i паварочваецца на другі бок. Мама вярнулася з паляны, дзе ходзіць Падласка, амаль з поўным вядром малака. Мама хоча таксама, каб хлопчык устаў, пакуль сырадой яшчэ цёплы. Яна казыча Анатолеву пятку, што высуну лася з-пад дзяругі, i, смеючыся, кажа: