Што тут «ігралася» ў папярэдніх дзеях даваеннай, ваеннай i пасляваеннай гісторыі — відно ўжо нямногім. У тым ліку i мне. I я магу нямала расказаць, якімі былі навакольныя вёскі раней, дзе тут навокал віднеліся, куды i як падзеліся тыя маёнткі ды маёнтачкі, замест якіх распасцерлася хлебная чыстаполіца, хто тут, па нашым гасцінцы, па нашых дарогах ды сцежках ездзіў, хадзіў, якія значыў, пакідаў сляды. I я ўжо магу… ох, як нямала налічыць тых, каго ў розны час рад быў вітаць, па кім сумую, то свяжэйшым, то адбалелым сумам, каго часамі згадваю, пазнаўшы яго рысы ў сыне ці ў дачцэ…
Маруся?
Не, па бацьках яе, шчыра кажучы, я не сумую, бо з імі, значна старэйшымі, не дружыў. Яна для мяне — сама па сабе. Вось прыгадалася i тут, зноў, як на могілках, у падвойным успаміне — свежым, сённяш нім i ўжо таксама даўнім, нават i ў дачыненні да яе, яшчэ так нядаўна дзяўчынкі, пасляваеннай сіраты, бацька якое загінуў на фронце, a маці адна паднімала трое малых.
A ўжо тым часам i дваццаць гадоў з той раніцы, калі я, трохі пабыўшы ў сваёй вёсцы, вяртаўся аугобусам у горад, які ўжо таксама стаў мне сваім.
Маруся сядзела побач са мной, ад акна. Дзве яе сяброўкі, не з нашай вёскі, але таксама выпускніцы местачковай дзесяцігодкі, сядзелі далей, за намі. Тыя i на прыпынку, да аўтобуса, больш за яе маўчалі, а цяпер мы з ёю i зусім былі як адны. Спачатку яна шчабятала пра свае няхітрыя ранне-дзявочыя навіны, час ад часу вярталася да трывогі — ці ўдасца ж паступіць у тое медвучылішча, а потым пачала драмаць. Летняя ночка — па песні — i так маленькая, а паненка ж i з вечарынкі вярнулася, бадай, на світанку. На сваім пажылым i ўжо тым часам натруджаным плячы я неўзабаве адчуў яе галаву. Румянашчокую ды сінявокую, з просценькай русай прычоскай.
I ў гэтым столькі было ўжо хвалюючага цяпла i яшчэ ўсё дзяцінага даверу, што я i тады быў шчаслівы, i цяпер яно ўспамінаецца — з удзячнасцю i нібы са сваяцтвам.
Потым прыемна было пачуць, што Маруся i паступіла, куды ёй хацелася, a закончыўшы медвучылішча, была размеркавана ў свой раён, дзе неўзабаве ды вельмі ўдала — па школьнай дружбе, якая стала каханнем, — выйшла за аднакласніка, дужага i маўкліва-талковага Віктара. Ён пасля школы застаўся ў вёсцы, пры сваіх «старых», тым больш што бацька вярнуўся з вайны інвалідам, закончыў хлопец курсы ў райцэнтры, — механізатар шырокага профілю. А яна працавала ў бальніцы, куды, за шэсць кіламетраў, то ездзіла ўлетку на веласіпедзе, то пад'язджала ў непагадзь i зімой на рэйсавым аўтобусе, а то дык i Віктар часамі на матацыкле падвозіў, асабліва на першым го дзе, — хоць i рахманы, а з горда стрыманай усмешкай.
Многія хаты ў сённяшняй вёсцы больш адпаведна называць дамамі. Нямала, праўда, i такіх, дзе або ўжо няма каму жыць, або заўтра-пазаўтра не будзе каму. Сумна, трывожна… Калі ж хата яшчэ жывая, а да таго i спраўная, — міма такое добра i прайсці, i, чаго добрага, спыніцца.
Механізатараў ды медсястрын дамок стаіць бокам да вуліцы, у гародчыку. Вялікія вокны, на падваконні кветкі. Ix так багата — белых, ружовых, чырвоных, ліловых, — што, здаецца, i шыбы хутка павыдушваюць навонкі. Адна цераз адну, запоўніўшы яркай стракатасцю чыстыя шыбы, усе гэтыя жаніхі i нявесты, герань i вогнікі пруцца да тых, што ў гародчыку, куды большых i на прасторы, — да мальваў, флоксаў, вяргіняў, гладыёлусаў… Сцены сонечна-вохрыстыя, ліштвы i рамы вокан, рамкі ды рамачкі шырокага ашклёнага ганка чысценька белыя.
A гаспадыні ўсё гэтай вясёлай белі—мала!..
Ідучы на могілкі, я прыпыніўся каля «Марусінага дома» (для мяне гэта так), яшчэ зводдаль заўважыўшы яе з дачкой у гародчыку. Яны падбельвалі белыя рамачкі ганка, у якіх паблісквалі сонцам разнаформенныя шыбкі i шыбачкі.
— Добры день! Што мы робім?
— Добры дзень вам! Прыехалі? А мы тут наводзім красу.
— Яе ж i так хапае. Не разабрацца, якая лепшая.
Яна смяецца, прыняўшы намёк, але адводзіць на іншае:
— От, будзе трохі чысцей. Я выхадная сёння, а сена ўжо няма. Пагаварыце з намі, пабудзьце. Мой недзе ў полі. Дома не заганяецца. А гэта во наша Таня. У дзесяты перайшла.
Таня — ужо не нашмат маладзейшая за тую, чью галоўку я нібы зноў адчуў на плячы, а Маруся — у загарэлай i пышнаватай красе шчаслівай маці, якой толькі пад сорак. Дзяўчына моўчкі, нібы сарамліва павярнуўшыся ад мяне, працуе белым пэндзлікам, час ад часу тыцкаючы яго ў бляшанку на табурэце. А мама яе… ну, не сказаць ужо, што шчабеча, як тады, у ранішнім аўтобусе, — яна гаворыць ахвотна, усё дарэчы, з гаспадарлівай заклапочанасцю: пра сенакос, на які так добра падпагодзіла, пра жніво, што вось-вось i пачнецца, пра тое, што робіцца ў вёсцы, пра бальніцу сваю, пра Таню, што памагае i ў хаце, i ў полi… Хоць i чытае многа, i ў клуб, вядома ж, хочацца: маладое. Яна гаворыць з выразнай прыемнасцю, я слухаю — таксама. А мне ж яшчэ добра глядзець, як спрытна ходзіць пэндзлік у яе руцэ, як акуратна бель кладзецца на тоненькія рамачкі, нідзе не крануўшы чыстага шкла.
Читать дальше