Ды вось пайшоў ужо i трэці прут пры мне. Памаленьку, спакойна, няспешна.
Яна кленчыла да мяне бокам, хустка нізка насунута ад гарачыні, i я не пазнаваў бабулі, a ў твар не заглянеш. Можна i не палохаць, не ўмешвацца ў яе малітвенна-ўрачыстую, грунтоўную работу. Але як жа i адысціся, не ўведаўшы, хто гэта?
Ступіўшы трохі наперад, я — з-над вострых прутоў — заглянуў за каменна-шырокія плечы помнікастэлы, прачытаў, па кім ён, i тады, здагадаўшыся, аказаўся:
— Добры дзень, цётка Аксеня!
Яна зірнула на мяне, узняўшы твар на голас зверху, неспалохана прыгледзелася i сказала:
— А я не ведаю, хто вы.
Я назваўся — i хто я, i чый — па-даросламу.
— А, гэта ты… — яна назвала мяне так, як гаварылася ў маім маленстве. — Тады здрастуй! Да таты, да мамы прыйшоў?
I ў імені маім, неадпаведна дзіцячым, i ў пытанні, да каго я прыйшоў, было штосьці адтуль жа, адкуль i мой запіс дзвюх па двойных дат з двух помнікаў. I на душы пацяплела. Нейкім сваяцтвам з бабуляй, ці што.
Пагаварылі мы няшмат. I як толькі я развітаўся — яна адразу ўзняла з бляшанкі свой нетаропкі квач i пачала, нібы навобмацак, паводзіць ім па пруце то ўніз, то ўверх, то ўкругаля. Быццам пайшла, патэпала ў бясконцы свет па лабірынце чорных сцежачакпрутоў…
А я пастаяў, паглядзеў, для яе ўжо нібы непрысутны.
З далечыні амаль шасці дзесяцігоддзяў сюды, у летнюю спёку сённяшняга дня, на мяне дыхнула адліжнай зімой, грымнула маршам (скрыпка, гармонік, бубен), затэленькала званочкамі з-пад дугаў, ажыло i цвярозым, дзіцячым, i хмельным, дарослым гоманам вясковае вяселле.
Кожнае з ix было падзеяй, а гэтае — тым больш. Цупронава Аксеня, дзеўка з багатай хаты, выходзіла за Лебяду, амаль за батрака. «Па любові», як гаварылася i ў чым была незвычайнасць падзеі.
Тады бабуля была маладою красуняй. З варотаў іхняга двара выязджалі, пазвоньвалі першыя санківазок — з маладою. I маладая — высокая, чарнявая, у фаце — стаяла ў вазку сама, ні за што не трымаючыся, i не плакала, a ўсміхалася, нават рукой з узмахам павяла. Вясельны звычай такі: маладая едзе стоячы — пажаданне сяброўкам яе не заседжвацца дзеўкамі.
З-за гэтага няроўнага замужжа сварка ў бацькавай хаце, вядома, была, i немалая, нават i да лупцоўкі, казалі, дайшло. Аднак не яе, не Аксеню было пераставіць. A праклінаць яе ніхто не праклінаў,— няшчасці пачаліся не ад гэтага. Калі ехал i ад вянца, ужо на Лебядовым коніку, той, — на роўнай дарозе, у спраўнага хлопца — узяў ды распрогся. Гэта лічылася вельмі нядобрым знакам. I спраўдзілася. Беднасць — беднасцю, на гэта дзеўка ішла сама, але ж прыйшло i горшае: паміралі дзеці. Адно, другое, а пасля ўжо i зусім ix не было. Жылі Аксеня з Тодарам адны, спачатку яшчэ ўсё спадзяваліся, а потым пачалі i падумваць, ці не ўзяць якую сірату. Але не выйшла гэта ў ix, бо звалілася i другая бяда. Тодар падаваў у цапы малатарні (чужое, вядома ж), i хапанула, уцягнула ў барабан руку, добра хоць, што не правую.
Гэта я памятаю таксама жыва, як той Аксенін выезд, стоячы, з бацькоўскай брамы. На дзікі крык з суседняга прыгумення пачалі збягацца людзі, пабег i я, тады ўжо дзяцюк. Малатарня спынілася. I раней, праз гул яе, i цяпер крычаў не Тодар, крычалі іншыя. Галасіла, прыбегшы, двароў цераз дзесяць, Аксеня. А ён стаяў, як прывязаны сваёй раструшчана падаўжэлай, крывавай рукой да аціхлых цапоў, збялелы, але ж i сам яшчэ камандаваў, як раскручваць, развінчваць барабан, i толькі гютым ужо, як садзіўся на воз — у мястэчка, да доктара — самлеў.
Нехта — не памятаю, хто — першы падгледзеў, як ён пасля бальніцы, ужо толькі з адной правай, пакутліва прымяркоўваўся, намагаўся засупоніць хамут. Сусед хацеў дапамагчы, але Тодар ажно ўзлаваўся. Крычаў, што сам павінен, сам навучыцца — i запрагаць, i ўсё!..
У самога была ж i сама. I не для бабскай каманды ці звягі,— сяброўка, памочніца.
Так яны ўжо i векавалі ўдваіх, доўга жылі — доўга пры мне, яшчэ даўжэй без мяне ў нашай вёсцы, — спачатку бедна, а потым i ў новай хаце, на нейкай пенсіі, з чатырма вуллямі ў садочку.
Ды вось яго ўжо няма, а яна ўсё жыве, як быццам непрыкметны, ціхі i нязбыўны подзвіг яе жыцця яшчэ ўсё чамусьці трэба працягваць.
Сумна?
А можа, якраз i лягчэй ад такога вось клопату — пра магілу?..
Зноў жа па сцежцы ў жыце я выйшаў з даліны на самы верх нашай «гары» — узвышша з сонечна-ясным, раскошна летнім аглядам на ўсе бакі свайго свету. Спыніўся на абочыне нядаўна заасфальтаванага гасцінца, пастаяў.
Хораша. I далёка відно.
А якая ж тут, можна сказаць, адбылася вялікая змена дэкарацый. Не адна.
Читать дальше