Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Цяпер сястра ўжо старая, цяжка ходзіць, гадуе ўнукаў, збірае зёлкі i лечыць людзей. Тады ж яна была чырванашчокая, вясёлая, як усе тыя цёткі, тады яе голас звінеў, выбіваўся наверх праз усе галасы. Сусед Аляксандр зусім ужо тым часам дзед. Нядаўна, быўшы ў Мінску, ён начаваў у мяне. Вельмі хацелася пачуць яшчэ раз яго тэнар, ды я не ведаў, як падысці да старога, як папрасіць. Потым успомніў пра сваіх шчыглоў…

Я ix купляў кожную зіму, на радасць нібы толькі дзецям. Увечары, кал i шчыглы аціхалі на ноч, я ix часамі ашукваў — уключаў у другім пакоі святло, яно даходзіла сюды цераз калідор, праз шкло дваіх дзвярэй, вельмі, відаць, падобна на світанне. Бо птушкі абуджаліся i ціха пачыналі песню — яе як быццам уступнае, трохі гуллівае, трохі сардэчнае цурчанне. Часамі я ix ашукваў i так, што ставіў у другім пакоі пласцінку з прыціхлай музыкай, i яны, у задоры, ці што, пачыналі спяваць — не ў пару.

Так я… ну, не скажу, што ашукаў, a падзадорыў свайго госця песняй. Паставіў не Шаляпіна, а некага са слабейшых. Знарок. Стары паслухаў i ціха пачаў… На жаль, ужо зусім, зусім не так, як раней… Нават не так, як нядаўна, гадоў некалькі перад гэтым. I сам ён гэта адчуў, відаць, ужо не ўпершыню. Бо толькі рукою махнуў i змоўк. A памаўчаўшы — пачаў гаварыць. Пра мінулае.

Тады, у далёкім мінулым, больш за сорак гадоў таму назад, ён быў спявак па ўсю ваколіцу. Я, праўда, гэтага не ведаў, не ўсведамляў. Значна пазней прыйшла горкая думка, што вось i яшчэ адзін талент, праз беднасць i цемру, не стаў вядомы мільёнам людзей. Тады ж, за стадом, на каленях у бацькі, я быў толькі зачараваны. Прыгажосцю i сілай песні — яшчэ адной з'явай жыцця, такога добрага, вялікага, незразумелага, невытлумачальна любага i таямнічага.

Можа, нават я i не так ужо выдзяляў у той застольнай песні два галасы — можа, я сёння нават міжволі прыпісваю сабе, малому, пазнейшае? Сотні разоў пасля — падлеткам, дзецюком, сталым чалавекам — я чуў Аляксандраў голас, які сваёй ласкавай, ціхай сілай вылучаўся вечарамі ў кожным, хоць самым шматлюдна-грымучым, вясковым хоры. Можа, праз прызму гадоў, як праз тоўшчу няхай сабе i празрыстай вады, проста нялёгка акрэсліць грані падзей i адчуванняў? Можа, гэта ўжо мне цяпер, калі я неўпрыцям дажыў да таго веку, у якім быў тады мой тата, больш уяўляецца, чым помніцца, як ён, бацька, які пакінуў мяне сіратою праз год, каб стаць ва ўспамінах амаль легендарна вясёлым i добрым, — як ён тады i сам спяваў, i дачкой любаваўся, i заціхаў ca слязамі ў вачах, глядзеў на Аляксандра і, крутануўшы галавой, нарэшце гаварыў: «Галубчык! Саша!..» «Галубчык» — гэта было першае слова для пахвалы i пяшчоты, прывезенае ім у родную вёску з бяскрайніх шляхоў расійскай чыгункі. Гэтым словам мне, з далечыні мінулага, перадаецца бацькава, а з ім i маё, захапленне.

Захапленне — найбольш такі самою песняй.

Цяпер, у княжым замку, гэтая песня пра земляка-паштальёна гучыць для мяне ў спалучэнні з цудоўным малюнкам снежнай зімы, убачанай вачыма гарадскога хлопчыка, у спалучэнні з румянай, пышнагрудай i звонкагалосай радасцю маладзіц, што спявалі з такою сардэчнасцю, у спалучэнні з той, няхай няясна, але светла ўсвядомленай, а больш адчутай мною тады прыгажосцю высокага, найвышэйшага ў нашым жыцці,— нельга праходзіць міма чужое бя ды, — што зрабіла, відаць, гэтую песню народнай, любімай, хвалюючай.

У чароўнасць гэтай песні, у абаяльнасць яе ўваходзіць нечым неаддзельным другая мая сустрэча з яе аўтарам, ужо трошкі мне вядомым. Успамінаю верш пра задуманага перад выраем бусла, што, перакладзены на нашу мову, так люба лунаў над роднымі старонкамі заходнебеларускай чытанкі.

Ажывае ў памяці i пагодлівы летні вечар, калі мне, стомленаму на жніве юнаку, што вось паставіў апошнія мэндлі i моўчкі, памалу ідзе па ржышчы, хацелася сваю радасць, сваё адчуванне вячэрняй красы, красы i мудрасці працоўнага жыцця перадаць другою Сыракомлевай песняй, акрыленай музыкаю Манюшкі.

Гэта ўсё было так блізка — i начная paca, i звонкі голас, i рэха, i недалёкая вёска, дзе ў нашай хаце старая матуля рыхтуе вячэру…

Таксама блізка, i po дна, i радасна, як i гэтая песня, што вось гучыць з рэпрадуктара, што хвалюе мяне зноў i зноў…

Каб толькі тое, што ён, Сыракомля — мой зямляк, што яшчэ бліжэйшым земляком быў апеты ім на вякі паштальён, што я так добра ведаю наднёманскі, пясчана-сасновы край яго, паэтавага свету, што я хадзіў па ягоных шляхах i сцяжынках, больш як праз сотню гадоў па-сяброўску сумнавата, з бацькоўскім разуменнем думаў пра ягоных дзяцей, без пары пахаваных на тых стаўбцоўскіх могілках, міма якіх я столькі разоў праязджаў… каб толькі тое — было б далека не ўсё, чым ён здаецца мне блізкім…