Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Так, гэта — праўда, i назаўсёды, i радасна, i праўда, што «ты жива еще, моя старушка», — я цябе часта i весела бачу, часта сумую па табе сумам маіх блізкіх i далёкіх сяброў, часта вяртаюся да слоў, да няхітрай мелодыі, упершыню пачутай калісьці на рынку, да гераіні той песні — ціхай разанскай матулі, да светлага, несмяротнага вобраза, што нарадзіўся ў душы бесшабашнага рускага хлопца — паэта, блізкага ўсім.

…Нядаўна ў адным польскім журнальчыку, папулярным i ў нас, я ўбачыў, нібы ясную прасветліну ў дробненькай моднай мітусні, некалькі шчырых слоў пра яго, таго рускага хлопца. Гэта быў рэпартаж пра сям'ю Ясеніных. Партрэт прыгажуна i ўдалы загаловак — проста «Siergiej» i радкі тае самае песні:

Мне зноў захацелася плакаць ад шчасця i суму, мне зноў захацелася жыць.

Я ўдзячны той мілай польцы, што памагла мне злавіць маю думку, падштурхнула сказаць нарэшце слова, якое доўга нашу.

Слова пра тое, што многае ў нашым жыцці пераходзіць, многае мінаецца, a сапраўднасць пачуццяў, сапраўднасць паэзіі — застаюцца.

1966

Учора i я быў, нарэшце, у падзямеллі радзівілаўскага касцёла. Бачыў вялізныя, цёмныя, тоўста запыленыя скрыні з былымі трупамі магнатаў i магнацянят. Здзіўляўся дробна-стракатай процьме камароў на калісьці белых сценах i скляпенні — відаць, усіх камароў з азёрнага ды балотнага наваколля, якія праз пабітыя вокны пахаваліся тут ад зімы. Трымаў i я цёплы, з ацёкамі недагарак касцельнай свечкі i слухаў тлумачэнні мясцовага чалавека, больш за чвэртку стагоддзя таму назад апранутага ў ксяндзоўскую сутану.

Апраўдаць такія могілкі можна толькі радавым эгаізмам, велікапанскай традыцыяй. Вельмі, тым часам, няшмат каб усю гэтую кансервацыю лічыць натуральнай.

Успомніўся Талстой яго просьба да блізкіх: «Мёртвае цела маё закапайце як найхутчэй, як закопваюць кожную агідную, непатрэбную рэч, каб яна не замінала жывым…»

Вось так.

Цяпер, у ціхай палаце санаторыя, што размясціўся ў княжацкім замку, чытаю Олдрыджа, ахвотна хаджу з яго паляўнічым ад пасткі да пасткі па сакавітай i духмянай канадскай глухамані… Чытаю i — раптам у памяці ярка з'явіўся ўчарашні ксёндз.

Румяны, лёгкі на хаду таўсцюшок, відаць, вельмі падобны да бацькі, братоў або маці. Гаворыць ён на мясцовай беларуска-руска-польскай трасянцы, i ад гэтага падабенства яго са сваякамі ўяўляецца мне яшчэ большым. Яго вясковасці не можа цалкам закрыць ні чорная сутана, ні ўрачыстая латынь, якую ён чытаў-тлумачыў нам з надпісаў над дамавінамі.

Бачыў я настаўнікаў, што апрашчаліся ў вёсцы да падабенства ca сваімі бацькамі-сялянамі; лавіў такое падабенства, такую прастату ў вобліках пажылых афіцэраў, пісьменнікаў, урачоў… Даўно знаёмых параўноўваў у памяці з ix роднымі, таксама знаёмымі мне, a іншых — убачыўшы з ix бацькамі, якіх я раней не ведаў. Ну, а ксяндза з беларускай вёскі ўбачыў так блізка ды выразна ўпершышо. І неяк весела стала… I наша веска, наш край — пасечаная на кавалкі, затупаная гісторыяй, цяпер уваскрэслая Беларусь са сваім мінулым i сучасным павярнулася да мяне яшчэ адным краечкам.

Ажно чытаць цікавае пакінуў, каб запісаць гэта. Ажно ўспомнілася крамка сувеніраў у французскім гарадку Версалі, дзе я калісьці здуру не купіў маленькі кухаль. Вясёлы кухаль, калабруньёнаўскі. Румяная, лысая поўня кюрэ, прыходскага ксяндза, з шырачэзнай, дабрадушнай усмешкай. A лысіна — хай мне даруе ветлы ксёндз-зямляк — паднімаецца націскам пальца ззаду, над каўняром, як покрыўка піўнога кухля.

На запыленай скрыні стаіць не менш запылены, пад пылам чорны капялюш-трохвуголка. Сямейная рэліквія па тым з Радзівілаў, што быў ад'ютантам у Аляксандра I. (Дарэчы, іншыя сваякі служылі ад'ютантамі ў іншых валадароў: хто ў Напалеона, хто ў Вільгельма, хто ў Пілсудскага…)

Беларускі кюрэ з недагаркам у левай руцэ падняў гэтую рэліквію, сказаў пра яе, зноў паставіў i сцепануў правую ручку ад пылу. З дабрадушна шырокай, гасціннай усмешкай.

Пасля ён спыніўся побач з нейкім металічным кубельцам у кутку, паміж трунамі. Можна было б свабодна абмінуць яго, нават i блізка не падумаўшы, што ў ім. Адзін з князёў захаваў у гэтай пасудзіне… сэрца i вантробы любімай жонкі… Ад жалю i навек. Наш праваднік расказаў, што была тут нядаўна камісія з Масквы, дык i яго ў камісію запісалі. З пэўнаю навуковай мэтай адчынялі некалькі трунаў, кубелец — таксама.

— Усё, ведаеце, вельмі добжэ сахранілася. Але ж якімсь лякарствам стонд, ведаеце, як дыхне!.. Моцнае!..