Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Гэтую песню я люблю даўно. З тых дзён, калі яшчэ не толькі не ведаў, але нават i блізка думаць не думаў пра тое, што яна дзіўна-шчаслівым шляхам — ад беларускага жыцця, падказаная сапраўдным здарэннем у ваколіцах Міра, нраз польскае слова, праз трэфалеўскі пераклад стала рускай народнай песняй. Цяпер я здзіўляюся гэтаму простаму цуду, цяпер мне здаюцца вельмі рускімі, вельмі народнымі словы:

Цяпер мне сіла ix рускай народнасці ўяўляецца ў шчаслівым спалучэнні з дудоўнай i вельмі рускай мелодыяй. Цяпер… Ну так, цяпер мы любім разважаць, дакопвацца. Гэта нам, зрэшты, i паложана. А першы раз…

Калі я пачуў гэтую песню першы раз, мне было шэсць гадоў. Нават не поўнасцю. Гэта немалаважна на тым этапе жыцця, калі нам дні давал i больш, чым потым тыдні, а то часамі i месяцы.

На маленства мае — маленства гарадскога хлопчыка, нядаўна перавезенага з поўдня на поўнач, у вёску, — упершыню тады абрынулася шчодрым снегам беларуская зіма. Ці гэта мы ўжо старэем ды па гадах любім прыкрашваць былое, ці зімы тады, на пачатку дваццатых гадоў, i сапраўды былі больш снежныя?.. Адзін дзядзька расказваў: яго карову пад паветкай аднойчы так засыпала, што «выйшаў уранні, гляджу — адны, браток, рогі з-пад снегу тырчаць…». Многа снегу, усё пад ім тоне, а ён усё ідзе. Бацька да позняга снедання капае ў ім сцежкі-траншэі — каб з хаты вылезці, дайсці да студні, да хлява, на вёску выбрацца… Столькі лішняй работы, а бацьку весела: такая гэта работа чыстая, белая, нават іскрыстая, калі ўзыдзе сонца. За малымі, замураванымі марозам вокнамі процьма казачнай прыгажосці. Чырвоныя, нібы пузатыя агеньчыкі, гілі. Пякучыя, балючыя, калі лізнеш па шыне, палазы новенькіх санак. Каля парога вераб'і, якім i холадна, i есці хочацца. На агародзе шчыглы i чачоткі, дзе для ix паўтыканы ў снег канопліны з валасянымі сілкамі. На прыгуменне прылятаюць курапаты, i там кладуцца абручы з сілкамі, а зверху гэта пасыпаецца пацярухай. За гумнамі бегаюць зайцы, якія ноччу падыходзяць аж у сад, абгрызаць яблынькі. Недзе яшчэ далей, у лесе — ваўкі, пра якіх вечарамі расказваюць страшнае…

Толькі i гора, што на двор калі-небудзь не пусцяць; толькі i ганьбы, што раптам рыбы ў ложку наловіш; толькі i болю, што маці часамі ляпне па портках, калі нашкодзіш трохі ці лішне вякаеш!..

У адзін з такіх дзён, вельмі звычайна белых, будзённых, вароты нашы адчыніліся для нечаканых гасцей, хата напоўнілася гоманам, а потым песнямі — па-святочнаму.

У празаічным тлумачэнні гэтай справы ўсё выглядае проста: з трэцяй вёскі, за сем кіламетраў, да дзядзькі i цёткі прыехалі пяць маладзіц-сваячак — у госці, з кудзеляй.

Маё ўяўленне ўспрымала гэта інакш. У той дзень я быў i на дварэ, i ў хаце, i за сталом — я ўсё бачыў i чуў.

Пад дугою — i гэта перш за ўсё — трэнькаў вясёлы званочак. Цётак з прасніцамі было не проста пяць, a поўныя сані-развалы. У хаце цёткі распраналіся, цалаваліся з мамай, хто распрануўшыся, а хто яшчэ i не, шмат гаварылі, смяяліся, а потым паселі прасці.

Смыкалі нітку з кудзелі, кожная слінячы тую нітку ў румяных, вільготных губах, кожная хораша ведучы яе доўга, на ўвесь адмах правай рукі, несучы на той нітцы вясёлае, нібы ваўчок, верацяно. I ніхто з ix не думаў, відаць, што хлопчык глядзіць, вачэй не зводзіць таму, што ў нейкай зачараванасці, неяк па-свойму шчасліва бачыць ix жаночую маладосць. Які ён быў бы шчаслівы пасядзець у гэтай цёці на каленях; гэтую, мусіць, абняў бы, абняў бы за шыю; а гэтая… яіс цалуе лянок, хай бы пацалавала так яго…

Тата кудысьці пайшоў i прыйшоў. Мама заслала стол. Тата паставіў бутэльку — адну на белым стале, нібы царкву на роўненькім далёкім снезе. Потым на край кужэльнага снегу лёг рыжаватай гарою вялізны, халодны з каморкі, бохан хлеба. Тата пачаў яго кроіць i лусты класці па краях стала. А потым мама каля лустаў палажыла лыжкі. Раз, два, тры… восем… адзінаццаць штук. Як гэта добра, божачка, што ўсе гэтыя цёці будуць у нас абедаць!.. I мы ўсе з імі. I дзядзька Аляксандр, наш сусед, які зайшоў i застаўся. I сястра Віліта, што ўжо таксама, як цётка, замужам, у нашай вёсцы, i яе адразу пайшлі паклікаць. Усе будуць. I я!..

Чарачак было толькі тры. Пілі па чарзе. Цёткі ўсё моршчыліся, бо гарэлка, мусіць, пячэцца, як тыя намёрзлыя палазы; i пырхалі смехам, выпіўшы, бо ад яе, відаць, робіцца весела. Потым усе заспявалі.

Найлепш — сястра i дзядзька Аляксандр.