Алесь Стахович - Неспакойны гарадок (на белорусском языке)

Алесь Стаховiч

Неспакойны гарадок

Бясследнае знiкненне двух фашысцкiх бургамiстраў з гэтага невялiкага, напалову разбуранага беларускага гарадка выклiкала сярод жыхароў нямала гаворкi. Розныя чуткi хадзiлi па хатах, але дакладна нiхто не ведаў, як гэта ўсё было.

Пра першага бургамiстра, якога прывезлi аднекуль фашысты на другi дзень акупацыi, больш за ўсё гаварылi, што нiбыта ён кожны дзень атрымлiваў шмат пiсем ад невядомых яму асоб. У гэтых пiсьмах не ставiлiся нiякiя подпiсы, але выразна пiсалася: "Калi ты, падлюга, i далей будзеш служыць фашысцкай поганi, - не хадзiць табе па зямлi нашай". Быццам з гэтае прычыны ён нават у сваiм пакоi заўсёды трымцеў, як асiнавы лiст. Уварвецца ў горад парывiсты вецер, вiхрам уздыме, закруцiць снежныя слупы, пранясецца цераз руiны i папялiшчы, шаргане па шкле, а бургамiстр у момант ускаквае з крэсла, з кутка ў куток лётае па пакоi, прыглядаецца ў акно, прыслухоўваецца... I ў сумных посвiстах ветру чуецца яму хаўтурная мелодыя. Пасля таго як атрымаў пiсьмо ад партызанаў, ён цэлыя суткi не мог нi спаць, нi есцi: кажуць, звёўся на нiтачку i, нарэшце, у смяротным жаху перад народнымi мсцiўцамi, цiшком ад гiтлераўскага камандавання кiнуў сваю пасаду i ўцёк з горада ў невядомым кiрунку.

Пра другога ж, усiм вядомага прайдзiсвета, сцвярджалi проста, што ён не мiнуў рук мясцовых партызанаў. Быццам аднойчы ўвечары, калi горад быў спавiты шэрым туманам, будынак бургамiстра акружыў атрад Купрыяна. Партызаны цiшком знялi вартавых, забралi зброю, а самога бургамiстра, пасля таго як ён падпiсаў нейкi важны дакумент, запхнулi ў мех, завязалi вяроўкай, сцягнулi па сходцах на двор i павезлi з сабою. А потым дзесьцi ў лесе правялi над iм суд народны.

Як бы там нi было, але фашысты пасля здарэння з другiм бургамiстрам не паказвалiся ў горад каля трох тыдняў. Вось толькi гэтай ранiцой маўклiвую цiшыню бязлюднай вулiцы прарэзаў прыкры сiгнал машыны. Па заснежаным бруку хутка прамчаўся бранявiк i спынiўся каля маленькага з абгарэлымi бярвеннямi домiка, у якiм жыў вядомы ў горадзе доктар. З'яўленне гiтлераўцаў на браневiку ля кватэры доктара вельмi занепакоiла жыхароў. Дзесяткi жаночых i дзiцячых твараў прылiплi да халодных шыбаў. Шырока раскрытымi вачыма глядзелi яны на доктараву хату, чакаючы, калi з кватэры выведуць Сямёна Iгнатыча i, наставiўшы на яго дулы аўтаматаў, павядуць па вулiцы.

А калi фашысты пасадзiлi доктара ў бранявiк, з вачэй у суседкi Хрысцiны пасыпалiся слёзы. Яна падышла да загнету, чапялой выкацiла з попелу некалькi вугалькоў, дзьмухнула на iх, запалiла лампаду i, нiбы па нябожчыку, пачала малiцца, прыгаварваючы:

- А даражэнькi ж ты наш, Сямён Iгнатыч!.. А вечная ж табе памяць! Акрамя ж дабра людзям, ты нiчога не рабiў болей... А каб жа iм заняло дух, каб паздыхалi яны, акаянныя!..

Якое ж расчараванне апанавала жыхароў, калi на другi дзень па ўсiм горадзе, на ўцалелых ад бомбаў i пажарышчаў дамак, былi расклеены аб'явы: "Аб'яўляю прыём на службу ў якасцi палiцэйскiх i чыноўнiкаў управы. Звяртацца з вуснымi i пiсьмовымi заявамi асабiста да мяне з 11 гадзiн ранiцы да 6 гадзiн вечара. Бургамiстр горада С.I.Баравiкоў".

- Няўжо гэта ён?

- Наш?

- Доктар?

- Не можа быць...

- Здрадзiў?

- Прадаўся!

- Ох, шкура. Нягоднiк!..

I той, хто яшчэ некалькi гадзiн таму назад насiў у сваiм сэрцы смутак, хто аплакваў усiмi паважанага чалавека, цяпер гарэў нянавiсцю да яго.

- Я пайду! Я прабяруся!.. Няхай мяне скалечаць, заб'юць, але ж я плюну яму ў твар, не дам яму жыцця. Ён зняважыў нас, ён прадаў сваю шкуру!.. - кiнуўшы вядро ля калодзежа, не сунiмалася абураная Хрысцiна.

Тым часам Сямён Iгнатавiч сядзеў у крэсле бургамiстра. Перад iм, на вялiкiм стале, у сiнiх вокладках ляжаць акуратна падшытыя паперы. Ён перагортвае старонкi, уважлiва перачытвае кожны радок, i яго твар то робiцца сумным, то з-пад кароткiх з рэдкай сiвiзной вусоў раптам успыхвае задаволеная ўсмешка. Вось ён зноў чытае адбiтак апошняга данясення бургамiстра i сам здзiўляецца, як гэта ўсё атрымалася, як гэта аперацыя ўдалася Купрыяну. А ў другiм, так званым прыёмным пакоi ля дзвярэй бургамiстравага кабiнета, зняўшы шапкi, чакаюць дазволу на ўваход тры асобы. Яны стаяць моўчкi i нават з нейкай падазронасцю пазiраюць адзiн на аднаго. Толькi той, што першым стаяў ля дзвярэй, часам бубнiў сабе пад нос:

- Ну, хто б гэта мог падумаць, што Сямён Iгнатавiч наш чалавек?..

- Заходзьце! - пачуўся голас з кабiнета.

Смуглявы чалавек цiхенька адчынiў дзверы i, нясмела прасунуўшы галаву, запытаў: