Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак (на белорусском языке)

Буранны Едыгей вельмi збянтэжыўся:

- Э-э, прабач, прабач. Калi не так, то прабач. - I, ужо зусiм разгубiўшыся, змоўк, забыўшыся нават пра тое, што ён яшчэ меў сказаць.

- Таварыш лейтэнант, дазвольце мне далажыць нашу просьбу, - iдучы на дапамогу старому, звярнуўся да афiцэра Доўгi Эдыльбай.

- Расказвайце, толькi карацей, - папярэдзiў начальнiк каравула.

- Адну хвiлiначку. Няхай прысутнiчае пры гэтым сын памершага. - Доўгi Эдыльбай павярнуўся ў бок Сабiтжана. - Сабiтжан, гэй, Сабiтжан, падыдзi сюды!

Але той толькi адмахнуўся:

- Дамаўляйцеся самi.

Доўгаму Эдыльбаю давялося пачырванець.

- Прабачце, таварыш лейтэнант, ён пакрыўдзiўся, што так атрымалася. Гэта сын памершага, нашага старога Казангапа. I тут яшчэ зяць яго, вунь ён, у прычэпу.

Зяць, падумаўшы, што яго завуць, пачаў злазiць з прычэпа.

- Гэтыя дэталi мяне не цiкавяць. Гаварыце па сутнасцi, - прапанаваў лейтэнант.

- Добра.

Доўгi Эдыльбай пачаў дакладваць - хто яны i адкуль, з якой мэтай i чаму з'явiлiся тут. I пакуль ён гаварыў, Едыгей сачыў за тварам лейтэнанта Тансыкбаева, усё больш разумеючы, што нiчога добрага з гэтага не выйдзе. Той i стаяў на той бок шлагбаўма толькi для таго, каб безуважна слухаць скаргу пабочных асоб. Едыгей гэтак усё зразумеў. I ўсё тое, што было звязана са смерцю Казангапа, усё тое, што ён зрабiў, каб пераканаць сваiх у перавагах пахавання на могiльнiку Ана-Бейiт, усе яго спадзяваннi, усё тое, у чым ён бачыў сваю сувязь з саразекскай даўнiной - усё гэта ўмiг зрабiлася марнасцю, нiчым, усё гэта здалося дарэмным, нiкчэмным перад асобай Тансыкбаева. Едыгей стаяў зняважаны ў сваiх лепшых пачуццях. Смешна i крыўдна было яму за баязлiвага Сабiтжана, якi яшчэ толькi ўчора плявузгаў пра багоў, пра людзей, якiмi кiруюць па радыё, а цяпер во, нават не пажадаў падысцi! Смешна i крыўдна было яму за недарэчна прыбранага ў дывановую покрыўку Бураннага Каранара нашто i каму гэта трэба было цяпер? Гэты лейтэнант Тансыкбаеў, якi нават не пажадаў гаварыць на роднай мове, - няўжо ён мог ацанiць убранне Каранара? Смешна i крыўдна было Едыгею за няшчаснага Казангапавага зяця-алкаголiка, якi праехаў далёкi шлях у дрогкiм прычэпу, каб быць побач з целам памершага, а цяпер падышоў во i стаяў побач, спадзеючыся, што iх яшчэ прапусцяць на могiльнiк. Нават за сабаку свайго, за рыжага Жалбарса, смешна i крыўдна было Бураннаму Едыгею - навошта ўвязаўся ён за iмi па сваёй добрай волi i чаго цярплiва чакае? Навошта гэта ўсё яму, сабаку? А можа, ён i адчуваў, што кепска будзе яго гаспадару, таму i ўвязаўся за iмi, каб быць у такi час побач? У кабiнах сядзелi маладыя хлопцы-трактарысты Калiбек i Жумагалi - што яны цяпер падумаюць пасля ўсяго гэтага?

Зняважаны i расхваляваны Едыгей вялiкiм намаганнем волi стараўся заглушыць гнеў, якi падымаўся ў iм вялiкай хваляй. Не, не меў ён права не саўладаць з сабою, пакуль нябожчык ляжаў у прычэпу. Не да твару старому чалавеку абурацца i павышаць голас. Так думаў ён, сцiскаючы зубы, каб не выдаць нi словам, нi жэстам тое, што рабiлася ў iм у гэты час.

Як i чакаў Едыгей, пасля размовы Доўгага Эдыльбая з лейтэнантам Тансыкбаевым становiшча было не ў iх карысць.

- Нiчым не магу вам дапамагчы. Уезд на тэрыторыю зоны пабочным асобам катэгарычна забаронены, - сказаў лейтэнант, выслухаўшы Доўгага Эдыльбая.

- Мы не ведалi пра гэта, таварыш лейтэнант. А iначай мы не прыязджалi б сюды. Але калi так здарылася, што мы аказалiся тут, то папрасiце вышэйшае начальства, каб нам дазволiлi пахаваць чалавека. Не везцi ж нам яго назад.

- Я ўжо дакладваў па службе. I атрымаў указанне не прапускаць нiкога нi па якой прычыне.

- Якая там прычына, таварыш лейтэнант? - здзiвiўся Доўгi Эдыльбай. - Сталi б мы шукаць прычыну. Нашто? Што мы там не бачылi, у вашай зоне? Калi б не пахаванне, то нашто нам так далёка ехаць?

- Я ж вам яшчэ раз тлумачу, таварыш пабочны, - сюды ўваходу няма нiкому.

- Што значыць пабочны! - нечакана падаў голас зяць-алкаголiк, якi да гэтага часу маўчаў. - Хто гэта пабочны? Мы пабочныя? - сказаў ён, i твар у яго пачырванеў, i вусны сталi шызыя.

- Менавiта, з якiх гэта часоў? - падтрымаў яго Доўгi Эдыльбай.

Стараючыся трымацца нейкай мяжы, зяць-алкаголiк не павысiў голасу, а толькi сказаў, разумеючы, што дрэнна ўмее размаўляць па-расейску, сказаў, глытаючы словы:

- Гэта наш, наш саразекскi могiльнiк. Зразумей, нарэшце. Усе мы, саразекскiя, маем права пахаваць тут свайго чалавека. Калi тут некалi хавалi Найман-Ану, каму магло прыйсцi ў галаву, што тут будзе закрытая зона?

- Я не збiраюся распачынаць з вамi спрэчку, - заявiў на гэта лейтэнант Тансыкбаеў. - Як начальнiк каравульнай службы я яшчэ раз заяўляю - на тэрыторыю зоны нiякага доступу няма i не будзе.