Васіль Быкаў - Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 4

— Нашто Калыма? З Якуціі! — трошкі гняўліва папраўляе Папоў.

— Ну, з Якуціі. У вас мерзлата, а ў нас на Кубані фруктаў, дынь, кавуноў — заваліся. Ад пуза! Наладзім стол у садку, самавар разадзьмём. Паўлітэрку, канешне… Ну і астатняе. Мая Дар’я Амяльянаўна гасцей от любіць! Усё жыццё гасцей бы прымала. Такі характар… Раздушылі б бутэлечку, спамянулі б, як пад Ясамі кукурузу елі, у зямлі сядзелі… Дарэчы, трэ было б напісаць Дарцы, — раптам успамінае Жаўтых. — З Кіраваграда не пісаў. Хлопцы, у каго газетка?

Паперы ў нас няма, у наступленні дык яе бывае багата — розныя там фрыцаўскія блакноцікі, запісныя кніжачкі з драцянымі спружынкамі па краі, а цяпер, апроч газеты, нічога — ні для курыва, ні на пісьмо. Папоў дастае з кішэні акуратна складзены аркушык нашай дывізіёнкі, і старшы сяржант пачынае выбіраць краёчак з шырэйшым полем. Папоў услужліва дае яму чарнільны аловак, які ён старанна слініць пад вусамі і пачынае нешта выводзіць, прыладзіўшыся на адным калене.

— Так і напішам: Дарка, я жывы, чаго і табе жадаю. Маркел Іванавіч Жаўтых.

Ён аддзірае ад газеты палоску з гэтымі словамі і, бачачы нашыя цікаўныя позіркі, кажа:

— А што многа пісаць? Галоўнае: яшчэ жыў. Астатняе бабе не цікава. А наогул, некалькі разоў збіраўся напісаць больш, ды ўсё неяк… Вядома ж, якая салдацкая наша доля. Толькі аловак паслініш — ад камбата пасыльны: Жаўтых, кулямёт знішчыць! Пальнеш па кулямёту — транспарцёр адагнаць! Там пяхота ледзь не за грудзі нашых стралкачоў хапае — у яе пальнеш дзесятак снарадаў. А то — танкі. Колькі марокі з імі! Троцкі мне казаў аднойчы: ты, кажа, Жаўтых — мой камандуючы артылерыяй. І памятай, каб ніякай затрымкі пяхоце! Кажу: калі я камандуючы, то чаму дагэтуль не генерал? Кажа: а за генерала б ты справіўся? Ого, ды яшчэ як. Калі ўжо камандзірам гарматы спраўляўся, дык генералам плёвае дзела. Было б чым! — з таемным гонарам сціпла хваліцца Жаўтых і хавае ў пілотку сваё рэкорднае па лаканізму пісьмо.

Нам добра тут, забываецца трывожная ноч, перастае ныць душа ў чаканні абстрэлу. Здаецца, усё абышлося…

І менавіта ў такі час, калі найбольш расслабляецца нашая ўвага, я раптам адчуваю, што страшнае грымнула. Я не разумею яшчэ, што гэта, але бачу, як скалануўся пад шынялём Лук’янаў. Маленькія камандзіравы вочы раптам круглеюць у здзіўленні, паглыбляюцца і ўраз гаснуць. З прыступка ніцма ў дно падае Лёшка, і толькі тады да маёй свядомасці даходзіць з далечы знаёмы жудасны гук. Недзе там, за варожымі пагоркамі, прарэзліва і нудна выдыхаюць з сябе «скрыпуны» — шасціствольныя нямецкія мінамёты. Толькі сціхае іх працяжны агідны скрып, як з паднябесся рынае на нас прарэзлівы візг. Здаецца, нейкая лютая нябачная сіла хапае за грудзі і пачынае трасці, біць-калаціць зямлю. Я тыцкаюся галавой у Крывёнкавы калені, ён валіцца некуды набок, зверху абрушваецца ў акоп бруствера; б’е ў вушы — выбух, другі, два адразу, тры… Мы глухнем, задыхаемся ў пыле, пяску і зямлі; пальцы хапаюцца за нешта ў пошуках апоры; нешта сціскаюць з неверагоднаю сілай. Зямля быццам рассыпаецца ад грознага ўрагану выбухаў і торгаецца, калоціцца, дрыжыць, роспачна супраціўляючыся страшнай сіле смерці.

Доўгія пакутныя хвіліны ўсё навокал ірвецца, разлятаецце ўшчэнт, ранак цямнее, як ноч; у роце, у вачах, вушах — пясок і зямля. Цела балюча сціскаецца ад неаслабнага напружання і кожнага блізкага выбуху, уся істота жахліва чакае: канец! канец! Вось-вось… Гэты! Не… Гэты! Гэты вось, гэты… Угары вые, свіргоча, падае, і дол перамешваецца з небам…

Здаецца, і целы, і нашая воля прыдушаны, запалоханы, паралізаваны гэтым наскокам смерці, усё навокал ва ўладзе бязвольнага ўтрапення. І раптам збоч чуецца нечы крык: «Папоў! Прыцэл, такую тваю растакую!» — гэта крычыць Жаўтых. Нехта балюча наскоквае на мае ногі і вылятае ў канец акопа. У свядомасць стукае кароценькая радасць — жывыя! Я расплюшчваю вочы — на гарматнай пляцоўцы ў дыме мільгае сагнутая спіна Папова, побач ля мяне варушыцца ў зямлі Лёшка, усё крычыць нешта і лаецца Жаўтых, але выбухі і візг глушаць яго. Яшчэ бліскае побач — удар! На нас абрушвае зямлю, Жаўтых падае ніцма, у пыльнай земляной каламуці нехта зноў ляціць цераз мяне — гэта Папоў. Пад яго непадпяразанай гімнасцёркай прыцэл, наводчык прытрымлівае яго рукой. У той час зноў ірве па другі бок акопа, б’е ў твар смуродам і камякамі зямлі, я падаю на нечыя засыпаныя па шыю плечы і напружваюся што ёсць сілы, каб датрываць…

Невядома, колькі мы яшчэ курчымся так, заваленыя зямлёй, паралізаваныя грымотным навалам смерці, пакутна, як цэлую вечнасць, перажываючы катаванне агнём.