Леў Талстой - Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак

— Ну, выходзь, выходзь,— казаў ён, выводзячы яго з аглабель.— Ды вось прывяжам цябе тут. Саломкі падкіну ды раскілзаю,— казаў ён, робячы тое, што гаварыў.— Перакусіш, табе і весялей будзе.

Аднак Гнядога, відаць, не супакойвалі Мікітавы прамовы, ён трывожна пераступаў з нагі на нагу, хінуўся да саней, станавіўся задам на вецер і цёрся галавою аб Мікітаў рукаў.

Як быццам толькі дзеля таго, каб не адмовіць Мікіту ў ягоным пачастунку саломаю, якую Мікіта падсунуў яму пад храпу, Гняды схапіў пук саломы з саней, але адразу ж вырашыў, што цяпер не да саломы, кінуў яе, і вецер імгненна пашматаў салому, адкінуў убок і засыпаў снегам.

— Цяпер прыкмету зробім,— сказаў Мікіта, завярнуў сані перадам на вецер і, звязаўшы аглоблі паскам, ён падняў іх дагары і прыцягнуў да перадка.— Як толькі занясе нас, добрыя людзі па аглоблях убачаць, адкапаюць,— сказаў Мікіта, паляпваючы рукавіцамі і надзяваючы іх.— Гэтак дзяды вучылі.

Васіль Андрэевіч тым часам, распусціўшы футра і прыкрываючыся ягоным крыссем, цёр адну серную запалку за адной аб стальны карабок, але рукі ў яго дрыжалі, і запалкі адна за адною, то яшчэ не разгарэўшыся, то ў самую тую хвіліну, як ён падносіў яе да папяросы, задзімаліся ветрам. Нарэшце адна запалка ўся загарэлася і асвятліла на імгненне мех ягонага футра, ягоную руку з залатым пярсцёнкам на загнутым усярэдзіну ўказальным пальцы і зацярушаную снегам аўсяную салому, якая тырчала з-пад зрэб’я, і папяроска загарэлася. Разы са два ён прагна зацягнуўся, выпусціў праз вусы дым, хацеў быў яшчэ зацягнуцца, ды тытунь з агнём сарвала і панесла туды ж, куды і салому.

Але і гэтыя некалькі глыткоў тытунёвага дыму развесялілі Васіля Андрэевіча.

— Начаваць дык начаваць! — сказаў ён рашуча.

— Чакай жа ты, я яшчэ флаг зраблю,— сказаў ён, падымаючы хустку, якую кінуў быў у сані, і, зняўшы пальчаткі, стаў на сані і, выцягваючыся, каб дастаць да церассядзёлка, тугім вузлом прывязаў да яго хустку ля аглоблі.

Хустка адразу ж шалёна затрапятала, то прыліпаючы да аглоблі, то раптам надзімаючыся і ляскаючы.

— Бачыш, як спрытна,— сказаў Васіль Андрэевіч, захапляючыся сваёй працай і сядаючы ў сані.— Цяплей было б разам, але ўдвух не сядзем,— сказаў ён.

— Я месца знайду,— адказваў Мікіта,— толькі каня ўкрыць трэба, а то ўвесь мокры, нябога. Пусці,— дадаў ён і выцягнуў з-пад Васіля Андрэевіча зрэб’е.

Выцягнуў зрэб’е, склаў яго ўдвая, скінуў шляю, зняў падсядзёлак і ўкрыў Гнядога.

— Усё ж цяплей табе будзе, дурненькі,— казаў ён, надзяваючы зноў на каня паверх зрэб’я падсядзёлак і шляю.— А ці не спатрэбіцца вам дзяружка? Ды саломкі мне дайце,— сказаў Мікіта, як толькі скончыў з гэтай справай і зноў падышоў да саней.

Мікіта забраў з-пад Васіля Андрэевіча і тое і другое, зайшоў за спінку саней, выкапаў у снезе ямку, паклаў у яе саломы; потым насунуў шапку, ухутаўся кафтанам, зверху накрыўся дзяружкаю і сеў на салому, прыхіліўшыся да лубачнага задка саней, які прыкрываў яго ад ветру і снегу.

Васіль Андрэевіч няўхвальна паківаў галавою на тое, што рабіў Мікіта, але ён наогул не ўхваляў неадукаванасць і дурноту мужыцкую, і стаў уладкоўвацца нанач.

Ён разраўнаваў рэшту саломы на санях, паклаў гусцей сабе пад бок і, засунуўшы рукі ў рукавы, прыладзіўся галавою ў кут саней, да перадка, які прыкрываў яго ад ветру.

Спаць яму не хацелася. Ён ляжаў і думаў: думаў усё аб адным, аб тым, што было галоўнай мэтай, сэнсам, радасцю і гонарам ягонага жыцця,— аб тым, колькі ён нажыў і, можа, яшчэ нажыць грошай; колькі іншыя, яму вядомыя людзі, нажылі і маюць грошай, і як гэтыя іншыя нажывалі і нажываюць грошы, і як ён, гэтак жа як і яны, можа нажыць яшчэ многа грошай. Купля Гарачкаўскага лесу была для яго справаю вялізнай важнасці. Ён спадзяваўся на гэтым лесе пажывіцца адразу, магчыма, дзесяткамі тысяч. I ён стаў у думках ацэньваць бачаную ім увосень дзялянку, дзе ён на дзвюх дзесяцінах пералічыў усе дрэвы.

«Дуб на палазы пойдзе. Зрубы самі па сабе. Ды дроў сажняў трыццаць, і ўсё з аднае дзесяціны,— казаў ён сабе.— З дзесяціны ў горшым выпадку па дзвесце з чацвярным астанецца. Пяцьдзесят шэсць дзесяцін, пяцьдзесят шэсць соцень, ды пяцьдзесят шэсць соцень, ды пяцьдзесят шэсць дзесяткаў, ды яшчэ пяцьдзесят шэсць дзесяткаў, ды пяцьдзесят шэсць пяткоў». Ён бачыў, што выходзіць за дванаццаць тысяч, аднак без лічыльнікаў не мог уявіць, колькі будзе дакладна. «Дзесяці тысяч усё ж не дам, а тысяч восем, ды каб за вылікам палян. Каморніка падмажу — сотню, а то і паўтары; ён мне дзесяцін з пяць палян намерае. I за восем аддасць. Зараз тры тысячы ў зубы. Не можа быць, каб не адступіўся,— думаў ён, намацваючы перадплеччам рукі пулярэс у кішэні.— I як гэта не патрапілі на заваротку, бог яго ведае! Павінны ж тут быць лес і вартоўня. Сабак не чуваць. Не брэшуць, праклятыя, калі трэба». Ён адкінуў каўнер ад вуха і стаў прыслухоўвацца; чуваць быў усё той жа посвіст ветру, у аглоблях трапятанне і ляскат хусткі, шапаценне па лубку саней завірушнага снегу. Ён ухутаўся зноў.