Барыс Мікуліч - Зорка

- Згаджаюся! - падтрымаў Жэня. - Разлік можа і быў, але ён прайшоў падсвядома. Правільней, імпульс, падсвядомае было якраз адэкватна свядомаму перакананню. Але такое прэпарыраванне ўчынку можам рабіць мы, наглядаючы збоку.

Толя Сіўко выказаў, аднак, супрацьлеглае:

- Гастэла, накіроўваючы свой самалёт у фашысцкі транспарт, дзейнічаў дакладна, з цвёрдым разлікам, свядома.

- А Матросаў? - кінуў запалліва Паша.

Яго невялікая ладная постаць акрэслена віднелася на фоне асветленай агнямі ракі. Ён крыху нахіліў галаву, здавалася - ён вось-вось сарвецца з месца і кінецца на ўяўляемага ворага.

- Так, так, а Матросаў? - падхапіла Соня.

Толя Сіўко ціха сказаў:

- І тут дакладны разлік...

- А я мяркую, - перапыніў яго Паша, - што разліку не было, а потым... Потым, ведаеце, аналіз пачуццяў і адчуванняў у такі момант можа толькі перашкодзіць.

- Паша, мілы, правільна! - горача сказала Валя. - Тут сэрца падказала, прадыктавала - рабі! - Яна раптам падбегла да Пашы, абхапіла яго за шыю і пацалавала. - Даруйце, але ён... малайчына!

Не захоўваючы, а падкрэсліваючы іронію, Жэня Коган сказаў:

- Так прадыктавала Валіна сэрца!..

Усе засмяяліся лёгка, голасна, апрача Толі. І потым, не ўмаўляючыся, ужо не парамі, а групкай пайшлі з саду ў горад, які яшчэ грымеў прыбоем святочнай гулянкі.

- Вырашана цвёрда і канчаткова, - казаў Паша, - паступаю ў ваенную школу.

- І я таксама, - сказаў Жэня. - Магчыма і лепш, калі ведаеш, што звычайна павінна быць 2x2=4, але добра, калі верыш, што можа быць і пяць!

- Я табе зайздрошчу, Жэня, - ціха сказала да яго Лена. - Зайздрошчу, што ты - мужчына.

Толя спытаўся:

- А вершы?

- Меч і ліра - родныя браты, - чужой думкай, але пераконана адказаў Жэня, паціскаючы Леніну руку.

Першымі адсталі Паша і Соня. На рагу развіталіся - Жэня пайшоў праводзіць Лену. Толя застаўся з Валяй. Цяпер ужо было пуста на вялікіх вуліцах. Ад таго, што шмат якія дамы зруйнаваны, начная пустэча вуліцы няўхільна прыцягвае ўвагу.

- Ты не крыўдзішся на мяне, Толік? - ціха пыталася Валя. - Паша так добра сказаў, што я не вытрымала.

Толя маўчаў.

- Злуешся? - яна ўздыхнула. - Праз пяць дзён будзе выпуск, і ў нас, і ў вас. Мы - сталыя, га? Няўжо рассыплецца наша дружная шасцёрка? Ведаеш, мы вырашылі - усе на хімічны факультэт. Мы меркавалі, што хімія - гэта такая навука, якая найбольш адпавядае патрабаванням часу...

- І досыць нудная... - не сцярпеў Толя. - Як медыцына ці батаніка... Важна, каб любіць тое, што робіш. - Гэта была бацькава думка, але трапная. - А дружба ў нас такая, што ніколі не рассыплецца. Яна набудзе іншыя формы, але будзе такой жа трывалай.

Потым, каля Валінага дома, дзяўчына спыталася:

- Толік... ты таксама ў ваенную?

Ён ціха засмяяўся.

- А гэта вельмі важна? Іншага ты і любіць не будзеш?

- Не... але...

- Я ад сяброў не адстану, Валя.

Яна прыняла гэта як адказ. Парыўчата абняла і пацалавала. Цвёрдыя, шпаркія крокі - па ўсходках. Толік падумаў: «Валя! Валя! На пару з Пашам заслужыў пацалунак». Ён шпарка, засунуўшы рукі ў кішэні, пайшоў па пустой вуліцы.

II

А Жэня ўжо быў дома. Усё ўбачанае, усё перажытае ў гэты вечар зрабіла свой уплыў: не хацелася спаць. Маці спала за шырмай, стомленая за дзень службай, беганінай па магазінах, хатнімі клопатамі. А трэба было б, каб хто-небудзь быў цяпер побач з ім, трэба было пагутарыць. Сказаць матцы аб выбары прафесіі - яна ўсхвалюецца. Яна бачыць свайго сына салідным навуковым працаўніком - філолагам ці гісторыкам, ну, у крайнім выпадку, - літаратарам, толькі не ваенным. Аднак двух шляхоў не можа быць. Вось на паліцы стаяць сябры яго юнацтва - кнігі. Было пакаленне, сябрамі юнацтва якога былі Аксакаў, Тургенеў. Жэневаму пакаленню выпала іншае: Маякоўскі, Багрыцкі, Фадзееў... Ён, як і яго аднагодкі, зрадніўся з кнігамі гэтых пісьменнікаў, а крышку просталінейны розум, уласцівы многім юнакам, увабраў думкі, імі выказаныя, цалкам, дарэшты, і ў гэтай яснасці была ягоная радасць, радасць ведання таго, што хочаш і чаго дасягаеш. Ліра і меч - родныя браты. Але ёсць і іншае: калі грымяць гарматы, маўчыць муза. Не, не паэт мог сказаць такое, а памяркоўны баязлівец, філістэр. У гіганцкіх зрухах гісторыі, у барацьбе двух светаў - толькі і грымець паэзіі.

Жэня дастае з шуфляды сшытак. Летась маці прэміравалі пуцёўкай на Каўказ, і яны абое былі ў Грузіі, у гэтым дзівосным кутку Радзімы. Маці жыла ў Кабулетах, дзе белы бераг і ціхае мора, а Жэня прыстроіўся да турысцкай групы і адпачынак прамяняў на прыгоды. І тады ён занатоўваў усё, што бачыў, вершаванымі накідамі, абы-як, не апрацоўваючы, пакідаючы гэта «на пасах». Наўгад раскрывае Жэня сшытак, і густыя яго чорныя бровы кратаюцца крыламі птушкі. Слухаючы аднаго разу чангурыста, ён запісаў такія радкі: