Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Prokurator yonoq payini bir uchirib qo‘yib, past ovoz bilan dedi:

— Ayblanuvchini olib kiring.

Shu zahoti ikki legioner bog‘ sahnidan ustunlar poyidagi ravonga yigirma yetti yoshlardagi bir odamni boshlab kirib, uni prokurator o‘tirgan kursi ro‘parasiga turg‘izib qo‘yishdi. Bu odam egniga havorang uzun juldur ko‘ylak kiygan edi. Uning boshiga oq ro‘mol tashlanib, peshonasi tasma bilan bog‘langan, qo‘li esa orqasiga bog‘log‘liq edi. Bu odamning chap ko‘zi osti ko‘kargan, og‘zining bir chekkasi shilinib, qoni qotib qolgan edi. U prokuratorga qo‘rquv aralash sinchkovlik bilan tikildi.

Prokurator bir oz sukutdan so‘ng arameylar tilida so‘radi:

— Odamlarni Yershalaim jomesini vayron qilishga undagan senmiding?

Prokurator toshday qotib o‘tirar, gapirganida faqat lablarigina zo‘rg‘a qimirlardi. U og‘riqdan otash bo‘lib yonayotgan boshini chayqashdan qo‘rqqani uchun shunday haykal bo‘lib o‘tirardi.

Qo‘li bog‘log‘liq odam xiyol oldinga talpindi-da, gap boshladi:

— O, saxovatli odam! Gapimga ishon…

Lekin prokurator o‘sha-o‘sha toshday qotib o‘tirgancha, tovushini ham balandlatmay, darhol mahbusning so‘zini bo‘ldi:

— Sen hali meni saxovatli odam deyapsanmi? Yanglishasan. Yershalaimda hamma odamlar meni badqahr maxluq deb pichirlashadi — juda to‘g‘ri aytishadi, — keyin u gap ohangini o‘zgartirmay ilova qildi: — Kenturion Kalamushkushni chaqiringlar.

Maxsus kenturiya" qo‘mondoni Kalamushkush laqabli Mark prokurator qoshida paydo bo‘lganida hammaning nazarida go‘yo butun ravonni zulmat chulg‘aganday bo‘ldi.

Kalamushkush legiondagi eng novcha soddatdan ham bir qarich baland va shu qadar yag‘rindor ediki, endi ko‘tarilib kelayotgan quyoshni tamomila to‘sib qo‘ygan edi.

Prokurator unga lotin tilida gapirdi:

— Jinoyatchi meni «saxovatli odam» deb aytyapti. Uni bu yerdan bir daqiqaga olib chiqingda, menga qanday murojaat qilishni tushuntirib qo‘ying. Lekin mayib qilmang.

Mark Kalamushkush, orqamdan yur, demoqchi bo‘lganday, mahbusga qo‘l siltadi; shunda toshday qotib o‘tirgan prokuratordan boshqa hamma uni orqasidan kuzatib qoldi.

Umuman, Kalamushkush qaerda bo‘lmasin, daroz odam bo‘lganidan, hamma uni orqasidan kuzatib qolardi, uni birinchi marta ko‘rgan odamlar esa badbashara aftiga ham hang-mang bo‘lib tikilishardi: unipg burni bir vaqtlar olmon gurzisidan pachoq bo‘lgan edi.

Markning koshinlarga «do‘q-do‘q» urilgan zilday etigi ovozi tindi, mahbus uning orqasidan tovushsiz ergashdi, ustunlar maydonchasi tamoman sukutga cho‘kdi, shu sababli ravon oldidagi bog‘ sahnida kaptarlarning g‘uv-g‘uvlagani, favvoradagi suvning antiqa ohangda yeqimtoy jildirashi eshitila boshladi.

Prokurator o‘rnidan turib, jildirab oqayotgan favvora suviga chakkasipi tutgaicha qimirlamay turishni istardi. Lekin bu ham, baribir, dardiga davo bo‘lolmasligini bilardi.

Kalamushkush mahbusni boqqa olib chiqib, birinj haykal poyida turgan legioner qo‘lidagi qamchini tortib oldi va uni kuchsizgina siltab, mahbusning yelkasiga tushirdi. Ko‘mondon yeigil va beparvo harakat qildi, lekin mahbus shu zahoti xuddi oyog‘iga bolta urilgandek qulab tushdi, nafasi qaytib, rangi bo‘zdek oqardi, ko‘zlari ma’nosiz bokdi. Mark chap qo‘li bilan mahbusni xuddi bo‘sh qop ko‘targanday osongina ko‘tarib, oyoqqa turg‘azdi va arameylar tilida so‘zlarni buzib ming‘illadi:

— Rim prokuratoriga faqat igemon deb murojaat qilish kerak, vassalom. Unipg qarshisida g‘oz turish kerak. Gapimga tushundingmi yo yana qamchilaymi?

Mahbus gandiraklab ketdi, lekin o‘zini tutib oddi, axiyri rangiga qon yugurib, nafasini rostladi-da, hirqiroq ovoz bilan javob qildi:

— Gapingga tushundim. Urma meni.

Bir daqiqadan keyin u yana prokurator ro‘parasida turardi.

Hukmronning so‘nik va xasta ovozi eshitildi:

— Isming?

Mahbus bama’ni javob berishga, ortiq hukmdorning g‘azabini keltirmaslikka shay ekanligini butun vujudi bilan ifodalab, shosha-pisha dedi:

— Menikimi?

Prokurator past ovoz bilan dedi:

— Meniki o‘zimga ma’lum. O‘zingni haddan ziyod ovsarlikka solma. Sening isming nima?.

— Ieshua, — shosha-pisha javob qildi mahbus.

— Laqabing bormi?

— Ha.Notsri.

— Qaerliksan?

— Gamala shahridan, — javob qildi mahbus va qaerdadir, uzoq shimolda, o‘ng tomonda Gamala degan shahar borligini boshi bilan ishora qilib ko‘rsatdi.

— Qaysi nasabdansan?

— Aniq bilmayman, — tez javob qildi mahbus, — ota-onamni bilmayman. Aytishlaricha, otam suriyalik ekan…

— Muqim qaerda yashaysan?

— Muqim yashaydigan makonim yo‘q, — iymanibgina javob qildi mahbus, — shaharma-shahar kezib yuraman.

— Buni bir so‘z bilan qisqa qilib ifodalash mumkin — sayoqsan, — dedi prokurator, so‘ng so‘radi: — Xeshlaring bormi?

— Hech kimim yo‘q. Dunyoda yolg‘izman.

— Savoding bormi? — Ha.

— Arameylar tilidan o‘zga biron tilni bilasanmi?

— Bilaman. Yunon tilini.

Pilatning shishgan bir qovog‘i ko‘tarilib, iztirobdan xiralashgan ko‘zi mahbusga tikildi. Ikkinchi ko‘zi yumuqligicha qoldi.

U yunoncha gapira boshladi:

— Ibodatxonani vayron qilmoqchi bo‘lgan va bu ishga xalqni da’vat etgan senmiding?

Endi mahbus yana jonlandi, ko‘zlaridan qo‘rquv alomati g‘oyib bo‘lib, yunon tilida gapira boshladi:

— Mep, saxov… — sal bo‘lmasa og‘zidan chiqib ketayozgan bu so‘zdan mahbusning ko‘zlarida dahshat vujudga keldi, — men, igemon, hech qachon xayolimga ham keltirmaganman ibodatxonani vayron qilishni va hech kimni da’vat ham etmaganman bunday noma’qul ishga.

Pastak stolga bukchayib olib mahbus berayotgan guvohlikni yozib o‘tirgan kotibning yuzida taajjub alomati paydo bo‘ldi. U boshini ko‘tardi, lekin shu zahoti yana pergamentga engashib oldi.

— Bu shaharda o‘tadigan bayram namoyishiga turli toifadagi odamlar kelishadi. Ular orasida sehrgarlar, munajjimlar, folbinlaru qotillar bo‘lishadi, — derdi prokurator bir xil ohangda, — lekin ular ichida yolg‘onchilar ham topiladi. Chunonchi, sen yolg‘onchisan. Xalqni ibodatxonani vayron qilishga undadi, deb aniq yozib qo‘yilipti. Odamlar guvohlik bergan.

— Usha saxovatli odamlar, — deb gapira boshladi mahbus va shosha-pisha: — igemon, — deb ilova qildiyu, gapini davom ettirdi: — savodi yo‘q omilardir, shu bois men aytgan gaplarni chalkashtirib yuborishgan. Umuman, bu chalkashliklar hali juda uzoq vaqt davom etmasaydi deb xavotirdaman. Hamma balo shundaki, mening gaplarimni u noto‘g‘ri yozib olyapti.

Sukunat. Endi Pilatning ikkala xasta ko‘zi mahbusga og‘ir tikilardi.

— Senga oxirgi marta takrorlayman: o‘zingni jinnilikka solma, qaroqchi, — mayin ohangda dedi Pilat o‘sha-o‘sha xasta ovoz bilan, — ustingdan yozilgan dalillar ko‘p emas, illo shularning o‘zi ham seni dorga osish uchun kifoya qiladi.

— Yo‘q, yo‘q, igemon, — dedi mahbus Pilatni o‘z gapiga ishontirish uchun astoydil urinib, — bittasi bor, qo‘liga taka terisidan ishlangan pergament ushlab olib, orqamdan izma-iz yurgani-yurgan, to‘xtovsiz yozgani-yozgan. Lekin bir marta o‘sha pergamentga ko‘z qirimni tashlab hangu mang bo‘lib qoldim. Men u yerda yozilgan gaplarning birortasini ham gapirmagan-man. Xudo haqqi, yoqib yubor bu pergamentingni, deb yolvordim unga. Lekin u pergamentni qo‘limdan yulib olib, qochib ketdi.

— Kim o‘zi u? — ijirg‘anib so‘radi Pilat va qo‘lini chakkasiga olib bordi.

— Leviy Matvey degan odam, — bajonidil izohlay boshladi mahbus, — u o‘lpon yig‘uvchi edi. Men u bilan birinchi marta Viffagiyaga boradigan yo‘l yoqasidagi anjirzor muyulishida to‘qnash kelib gaplashib qolgandim. Avvaliga u menga adovat bilan qaradi, hatto haqorat ham qildi, ya’ni meni it deb atab, o‘zicha haqorat qildim deb o‘ylagan bo‘lishi kerak, — mahbus jilmayib qo‘ydi. — Shaxsan men bu jonivorning hech qanday yomon jihatini bilmayman, shuning uchun undan xafa ham bo‘lmadim…