Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Kotib yozishdan to‘xtadi va zimdan, mahbusga emas, prokuratorga taajjub bilan bokdi.

— … biroq gaplarimni eshitib, shashtidan qayta boshladi, — davom etdi Ieshua, — oxiri borib, u yiqqan pullarini yo‘lga otib yuborib, sen bilan jahongashtalik qilaman, dedi…

Pilat sarg‘ayib ketgan tishlarini ko‘rsatib, bir yonog‘ini uchirib tirjaydi va butun gavdasi bilan kotib tomonga o‘girilib dedi:

— O, Yershalaim shahri! Bu yerda ne-ne antiqa gaplarni eshitmaysan. O‘lpon yig‘uvchi, buni qarangki, pullarini yo‘lga sochib yuborganmish!

Kotib bunga javoban nima deyishini bilmay, Pilatning jilvasiga taqlid qilishni lozim ko‘rdi.

— Negaki u, bugundan e’tiboran puldan hazar qilaman, deb aytdi, — deb izohladi Ieshua Leviy Matveyning alomat raftorini izohlab va qo‘shib qo‘ydi: — O‘sha kundan boshlab u menga hamroh bo‘lib oldi.

Prokurator hamon tirjayishini qo‘ymay mahbusga qaradi, so‘ng o‘zi o‘tirgan yerdan ancha uzoqda, pastlikda bo‘lgan Hippodrom va u yerdagi ot haykallari uzra muttasil yuqoriga ko‘tarilayotgan quyoshga yuz tutdi-yu, birdan ko‘ngilni behuzur qiluvchi allaqanday dard bilan: «O‘zimni qiynab o‘tirmasdan «Osilsin!» — degan bir og‘iz so‘z bilan bu notavon jinoyatchini ravondan haydab yuborsam ham bo‘lardi-ku. Keyin, soqchilarni ham quvib, o‘zim qasrga kirganim, ko‘shkni qorong‘ilatib, chorpoyaga yotganim, sovuq suv keltirishlarini buyurib, ayanchli ovoz bilan itim Bangani chaqirganim va unga boshim og‘riyotganini aytib zorlanganim yaxshi edi», — deb xayolidan o‘tkazdi. Shu choq birdan prokuratorning og‘riq boshida «og‘u» degan fikr paydo bo‘ldi-yu, uni vasvasaga solib «lip» etib o‘tib ketdi.

U xira ko‘zlarini mahbusga tikkancha bir oz muddat sukutga tolarkan, kaltak yeyaverib badbashara bo‘lib ketgan bu mahbus Yershalaimning ertalabki shafqatsiz quyoshi tig‘ida nima qilib turipdi ro‘paramda, hali yana qanday nafi yo‘q savollar berishim kerak unga, deb qiynalib bosh qotirardi.

— Leviy Matvey dedingmi? — hirqiroq ovoz bilan so‘radi bemor va ko‘zlarini yumdi.

— Ha, Leviy Matvey, — Pilatning azobini orttiruvchi yangroq ovoz eshitildi.

— Harholda, nimalar degan eding bozordagi olomonga ibodatxona haqida?

Jevob qaytarayotgan odamning ovozi Pilatni qattiq iztirobga solib, chakkasiga qoziq bo‘lib qoqilayotganday tuyulardi:

— Kamina, igemon, ibodatxona haqida og‘iz ham ochganim yo‘q, balki ko‘hna imon ma’badi vayron bo‘lib, yangi haqiqat ma’badi barpo bo‘ladi, degan edim, xolos. Lo‘nda qilib tushuntirish uchun shunday degandim.

— Nechun sen, sayoq, o‘zing tasavvur qila olmaydigan haqiqat to‘g‘risida bozorda va’z qilib odamlarning diliga g‘uluv solding? Haqiqat o‘zi nima?

Lekin shu zahoti prokuratorning dilidan: «O tangrilarim! Men sud uchun mutlaqo nokerak narsalarni so‘rayapman undan… Aqlu farosatim ortiq itoat etmayapti menga…» degan so‘zlar o‘tdi. Shu payt uning ko‘ziga yana qora suyuqlik quyilgan qadah ko‘rindi. «Og‘u kerak menga, og‘u!»

Yana mahbusning ovozi eshitildi.

— Hozir birinchi navbatdagi haqiqat shuki, sening boshing og‘riyapti, og‘rigandayam nihoyatda qattiq og‘riyapti, shu bois sen ruhingni tushirib, o‘lim haqida o‘ylay boshlading. Sen nainki men bilan gaplashishga, hatto menga tikilib qarashga ham ojizsan hozir. Binobarin, men beixtiyor sening jallodingga aylanmoqdamanki, bu holdan qattiq xijolatdaman. Hozir sen hech narsa to‘g‘risida o‘ylashga qodir emassan, shuning uchun ham, faqat o‘z itingni qoshingga kelishini orzu qilyapsanki, chamasi, sen dunyoda ixlos qo‘xggan yagona jonzod shu iting bo‘lsa kerak. Lekin hozir azobing ariydi, bosh og‘rig‘ing qoladi.

Kotib mahbusga baqrayib qolganidan yozuvi chala qoldi.

Pilat dardli ko‘zlarini zo‘r-bazo‘r mahbusga ko‘targan edi, quyoshning Hippodrom uzra ancha baland ko‘tarilganini, uning shu’lasi endi ustunlar orasiga ham tushib, Ieshuaning to‘zgan kafshlari sari o‘rmalab kelganini va u o‘zini oftobdan chetga olib qochayotganini ko‘rdi.

Shunda u kursidan turdi, qo‘llari bilan boshini mahkam siqdi, soqoli olingan za’faron yuzida dahshat aks etdi. Lekin u o‘z iroda kuchi bilan bu hissiyotni darhol daf qilib, yana o‘rniga o‘tirdi. Mahbus esa bu asnoda gapini davom ettirardi, lekin kotib endi hech nima yozmas, faqat g‘oz kabi bo‘ynini cho‘zib, aytilgan har bir so‘zni diqqat bilan ilg‘ab olardi.

— Ana, hammasi tugadiyam, — dedi mahbus Pilatga xayrixohona boqarkan, — benihoya xursandman bundan. Senga, igemon, qasrni vaqtinchalik tark etib, shahar chekkasida, chunonchi, Yeleon tepaligidagi bog‘larda piyoda sayr qilishni maslahat berardim. Momaqaldiroq bo‘ladi, — mahbus ko‘zlarini qisib quyoshga qaradi, — ho‘ hali, kechga borib. Sayr qilsang o‘zingga yaxshi bo‘lardi, men esa bajonidil senga hamroh bo‘lardim. Miyamga ayrim yangi fikrlar keldi, ular seni qiziqtirishi mumkin deb o‘ylayman, shu bois sen bilan jon-jon deb fikrlashgan bo‘lardim, boz ustiga, sen donishmand odamga o‘xshab ko‘rinyapsan.

Kotib murdadek oqarib ketib, qo‘lidagi pergamentni tushirib yubordi.

— Hamma balo shundaki, — deb gapida davom etdi bandi — hech kim uning gapirishiga monelik qilmayotgan edi, — sen haddan tashqari odamovi bo‘lib qolgansan, odamlarga bo‘lgan ishonchni tamomila yo‘qotgansan. Axir o‘zing o‘yla, butun mehru moyillikni bitta itga qaratib kun kechirish mumkin emas-ku. Hayoting, igemon, qashshoq, — shu so‘zdan so‘ng u jilmayishga jur’at etdi.

Kotib endi faqat bir narsa to‘g‘risida: o‘z quloqlarimga ishonsammikin yo ishonmasammikin, deb o‘ylardi. Lekin ishonmay iloji yo‘q edi. Oqibat u, mahbusning ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan bunday gustohligini eshitgan tajang prokuratorning g‘azabi qanday antiqa shaklda ifoda qilinishini tasavvur qilishga urinib ko‘rdi. Kotib buni ham tasavvur qila olmadi, holbuki, u prokuratorning fe’lini juda yaxshi bilardi.

Shunda Pilatning so‘nik va hirqiroq ovozi eshitildi:

— Qo‘lini yechinglar, — dedi u lotin tilida. Soqchi legionerlardan biri nayzasini yerga «do‘q» etib urib, uni boshqa soqchiga berdi va o‘zi mahbusga yaqinlashib arqonni yechdi. Kotib yerga tushgan pergament o‘ramini ko‘tarib oddi, lekin hozircha hech nima yozmaslikka, hech narsadan ajablanmaslikka ahd qildi.

— Rostini ayt, — yunon tilida pichirlab so‘radi Pilat, — sen hakimi hoziqmisan?

— Yo‘q, prokurator, hakim emasman, — javob qildi mahbus anjirday ezilgan va shishib qizarib ketgan bilaklarini huzur qilib uqalarkan.

Pilat mahbusga qovog‘i ostidan xuddi uni teshib yuborgudek o‘qrayib qaradi, uning ko‘zlaridagi xiralik endi yo‘qolib, yana hammaga tanish bo‘lgan g‘azab uchqunlari paydo bo‘lgandi.

— Boya so‘ramabman, — dedi Pilat, — sen balki lotin tilini ham bilarsan?

— Ha, bilaman, — javob qildi mahbus. Pilatning za’faron yuziga qon yugurdi va u lotinchalab so‘radi:

— Itni yonimga chaqirmoqchi bo‘lganimni qanday bidding?

— Bu qiyin emas, — javob berdi mahbus lotin tilida, — sen xuddi itni silamoqchi bo‘lganday qo‘lingni mana bunday qilding, — mahbus Pilatning qo‘l harakatini takrorladi, — keyin lablaring ham…

— Ha, — dedi Pilat.

Bir oz jim qolishdi, so‘ng Pilat yunon tilida savol berdi:

— Demak, sen tabibsan?

— Yo‘q, yo‘q, — shosha-pisha javob qildi mahbus, — gapim rost, tabib emasman.

— Ha, yaxshi. Agar sir tutmoqchi bo‘lsang, ixtiyoring. Buni ishimizga bevosita daxli yo‘q. Demak, sen ibodatxonani vayron qilishga… yo unga o‘t qo‘yishga, yo bo‘lmasa boshqa biron yo‘l bilan uni barbod qilishga xalqni da’vat etmagansan?

— Takror aytaman, igemon, men hech kimni bunday ishga da’vat etmaganman. Nahotki, kaltabin odamga o‘xshasam?