Штэфан Цвайг - Дваццаць чатыры гадзіны з жыцця жанчыны

Нарэшце я не вытрымала: я мусіла ўбачыць твар чалавека, якому належалі гэтыя магічныя рукі, і баязліва - так, менавіта, баязліва, бо я адчувала страх перад гэтымі рукамі, - мой позірк стаў паволі падымацца па рукавах да вузкіх плячэй. І зноў я здрыганулася, бо гэты твар гаварыў на той жа нястрымнай, неверагодна напружанай мове, што і рукі; гэтак жа далікатны і амаль па-жаноцку прыгожы, ён адлюстроўваў ашаламляльную гульню пачуццяў. Ніколі я не бачыла такога разгубленага, адсутнага твару, і ў мяне была магчымасць глядзець на яго як на маску ці бязвокую скульптуру, бо вочы на гэтым твары нічога не бачылі, нічога не заўважалі. Нерухома глядзелі чорныя ашклянелыя зрэнкі - адлюстраванне ў чарадзейным люстэрку таго цёмна-чырвонага шарыка, які весела, гулліва круціўся і скакаў у сваёй круглай турме. Паўтараю, ніколі не бачыла я такога напружанага, такога выразнага твару. Вузкі, далікатны, крыху здзіўлены, ён належаў маладому чалавеку гадоў дваццаці чатырох. Як і рукі, твар не рабіў уражання мужнасці, а здаваўся хутчэй тварам юнака, ахопленага азартам; але ўсё гэта я заўважыла пазней, бо ў той момант ён адлюстроўваў адно прагнасць і ўтрапёнасць. Вузкі рот з тонкімі губамі быў крыху разяўлены, і нават на адлегласці дзесяці крокаў можна было бачыць, як ліхаманкава стукаюць зубы. Да лба прыліпла светлая пасма валасоў, быццам у чалавека, які вось-вось упадзе, а вакол крылаў носа штосьці ўвесь час трапяталася, пад скураю перакочваліся невялічкія хвалі. Яго схіленая галава міжволі падавалася ўсё болей наперад і наперад, здавалася, вось-вось і яе ўцягне ў кругаварот рулеткі; і толькі тут я зразумела, чаму так сутаргава сціснуты яго рукі: толькі гэтае процідзеянне, гэтая спазма ўтрымлівалі ў раўнавазе гатовае ўпасці цела.

Ніколі, ніколі ў жыцці не сустракала я твару, на якім так адкрыта, аголена і бессаромна адлюстроўваліся б страсці гульца, і я не зводзіла з яго вачэй, прыкаваная, заварожаная яго ўтрапёнасцю, як ён сам - скокамі і кручэннямі шарыка. З гэтай хвіліны я нічога болей не заўважала навокал; усё здавалася мне бледным, цьмяным, расплывістым, шэрым у параўнанні з палымнеючым агнём гэтага твару; я забылася пра існаванне другіх людзей і добрую гадзіну назірала за гэтым чалавекам, за кожным яго жэстам. Вось у вачах яго ўспыхнула яркае святло, сціснутыя вузлом рукі разляцеліся, як ад выбуху, і дрыготкія пальцы прагна выцягнуліся - круп'е падсунуў да яго дваццаць залатых манет. У гэтую секунду твар яго раптам заззяў і адразу памаладзеў, маршчыны разгладзіліся, вочы заблішчалі, зведзенае сутаргаю цела лёгка і радасна выпрасталася; вольна, як коннік у сядле, сядзеў ён, святкуючы перамогу, пальцы гулліва і з любасцю перабіралі круглыя звонкія манеты, стукалі імі адна аб адну, вымушалі скакаць, меладычна звінець. Потым ён зноў неспакойна павярнуў галаву, абвёў зялёны стол позіркам маладога паляўнічага сабакі, які шукае след, і раптам рыўком шпурнуў усю кучку залатых манет на адзін квадрацік. І зноў гэтая насцярожанасць, гэтае напружанае чаканне. Зноў папаўзлі ад вуснаў да носа дрыготкія ўдары хваляў, сутаргава сціснуліся рукі, твар юнака знік, схаваўся за выразам прагнага нецярпення, якое тут жа перайшло ў расчараванне: па-юнацку ўзбуджаны твар звяў, пабляк, пабялеў і пастарэў, позірк пацьмянеў і згас - і ўсё гэта ў адно кароткае імгненне, калі шарык упаў не на тую лічбу. Ён прайграў; некалькі секунд глядзеў перад сабою тупа, як бы нічога не разумеючы; але вось, быццам падагнаныя выкрыкам круп'е, пальцы зноў схапілі некалькі залатых манет. Аднак упэўненасці ўжо не было, ён кінуў манеты спачатку на адно поле, потым, перадумаўшы, - на другое, і калі шарык ужо пачаў рухацца, хутка, быццам ён падпарадкоўваўся раптоўнаму натхненню, дрыготкаю рукою шпурнуў яшчэ дзве скамячаныя паперкі на той самы квадрат.

Гэтая захапляючая змена ўдач і няўдач працягвалася безупынна каля гадзіны, і ўсю гэтую гадзіну, затаіўшы дыханне, я ні на міг не адводзіла зачараванага позірку ад яго няспынна пераменлівага твару, на якім адлівалі і прылівалі, кіпелі ўсе пачуцці; я не зводзіла вачэй з гэтых магічных рук, кожны мускул якіх пластычна перадаваў усю крывую пад'ёму і спаду перажыванняў. Ніколі ў тэатры не ўглядвалася я так напружана ў твар акцёра, як у гэты твар, па якім, быццам святло і цені на ландшафце, прабягала, бесперапынна мянялася цэлая гама колераў і пачуццяў. Ніколі не была я так захоплена гульнёю, як гэтым адлюстраваным чужым хваляваннем; каб хто-небудзь сачыў за мною цяпер, ён прыпісаў бы мой пільны, нерухомы, напружаны позірк уздзеянню гіпнозу; і праўда, я была як бы ў поўным здранцвенні; я не магла адарвацца ад гэтага твару, і ўсё ў зале - агні, смех людзей - адчувала толькі цьмяна, як жоўтую смугу, сярод якой палымнеў гэты твар - агонь сярод агнёў. Я нічога не чула, нічога не адчувала, не заўважала, як тоўпіліся навокал людзі, як другія рукі раптоўна працягваліся, нібы шчупальцы, кідалі грошы ці заграбалі іх; я не заўважала шарыка, не чула голасу круп'е і разам з тым бачыла, нібы ў сне, усё, што адбывалася, па гэтых руках і па гэтым твары зусім выразна, павялічана, як ва ўвагнутым люстэрку, дзякуючы надзвычайнаму хваляванню гэтага чалавека; ці падаў шарык на чорнае або чырвонае, круціўся ён ці спыняўся, мне не трэба было глядзець на рулетку: усё - пройгрыш і выйгрыш, надзея і расчараванне - адбівалася з надзвычайнаю сілаю ў яго міміцы і жэстах.