Антуан Сент-Экзюпери - Ваенны лётчык

— Паранены?

— Не!

— Эй, стралок, паранены?

— Не!

Але гэтыя штуршкі, якія ўсё-такі прыходзіцца апісаць, не бяруцца ў разлік. Яны малоцяць па кары, па бубне. Замест таго каб раскарэжыць бакі, яны з гэткай жа лёгкасцю маглі б успароць нам жываты. Але і жывот — не што іншае, як бубен. А на цела начхаць! Яно таксама не бярэцца ў разлік… Вось гэта і ёсць найбольшае дзіва!

Пра цела я мушу сказаць некалькі слоў. Бо ў жыццёвых буднях чалавек слепне і не заўважае відавочнага. Каб відавочнасць стала яўнай, неабходны вось такія выключныя абставіны. Неабходны вось гэты лівень узносімых светлякоў, неабходны гэтыя нацэленыя на цябе коп'і, неабходна, нарэшце, каб ты паўстаў перад гэтым трыбуналам Страшнага суда. Вось тады ты зразумееш.

Збіраючыся ў палёт, я задаваў сабе пытанне: «Якія будуць яны, апошнія імгненні?» Жыццё заўсёды абвяргала выдуманыя мной хімеры. Але на гэты раз трэба было выйсці голым пад град шалёных удараў, нават не маючы магчымасці сагнуць локаць ды прыкрыць твар.

Выпрабаванне я ўяўляў як выпрабаванне для маёй плоці. Я меркаваў, што найперш за ўсё рызыкую маёй плоццю. Пункт гледжання, па неабходнасці прыманы мной, быў пунктам гледжання майго цела. Мы занадта шмат увагі аддаём свайму целу! Мы клапатліва апранаем яго, мыем, песцім, голім, поім і кормім. Мы атаясамліваем сябе з гэтай свойскай жывёлай. Мы водзім яго да краўца, да лекара, да хірурга. Мы пакутуем разам з ім. Мы плачам разам з ім. Мы любім разам з ім. Пра яго мы гаворым: «Гэта я». I неспа-дзеўна ўся гэтая ілюзія касуецца. Цела мы не ставім ні ў капейчыну! Зводзім яго да ўзроўню прыслугі. Варта толькі выбухнуць гневу, успалыхнуць каханню, прачнуцца нянавісці — і гэтая славутая салідарнасць дае трэшчыну.

Твой сын у ахопленым полымем доме! Ты ратуеш яго! Цябе немагчыма ўтрымаць! Хай сабе ты сам гарыш — табе начхаць на гэта! Ты раптам робіш адкрыццё, што ты ніколечкі не прывязаны да таго, што здавалася табе важным. Ты гатовы ахвяраваць рукой, абы толькі не пазбавіць сябе раскошы працягнуць руку дапамогі таму, хто мае ў ёй патрэбу. Ты ўвесь у сваім дзеянні. Тваё дзеянне — гэта ты. Больш нідзе цябе няма. Тваё цела належыць табе, але яно ўжо не ты. Ты гатовы нанесці ўдар. Ніхто не здолее ўтаймаваць цябе, пагражаючы твайму целу. Ты — гэта смерць ворага. Ты — гэта выратаванне сына. Ты абменьваеш сябе. I ў цябе няма такога адчування, што ты нешта траціш пры гэтым абмене. Твае рукі — ногі? Яны толькі прылады. Начхаць на прыладу, калі яна такая крохкая, што ламаецца пры вычосванні каменя! I ты абменьваеш сябе на пагібель суперніка, на выратаванне сына, на вылечванне хворага, на тваё адкрыццё, калі ты вынаходнік. Таварыш з нашай гру-пы смяротна паранены. У загадзе з абвяшчэннем яму падзякі значыцца: «I ён сказаў тады свайму штурману: мне — хана. Скачы!» Ратаванне або вылечванне хворага, смерць суперніка, адкрыццё!

I сэнс твайго існавання стае нечакана асляпляльна ясны. Сэнс яго — гэта твой абавязак, твая нянавісць, твая любоў, твая шчыравернасць, тваё вынаходніцтва. Ты не выяўляеш у сабе нічога іншага.

Агонь вызваліў цябе не толькі ад плоці, але адначасова і ад культу плоці. Чалавек перастае цікавіцца сабой. Для яго пачынае мець значэнне толькі тое, да чаго ён мае дачыненне. Паміраючы, ён не знікае, а знаходзіць сябе. I гэта не казань мараліста. Гэта звычайная, будзённая ісціна, якую здані будняў хаваюць пад сваёй апраметнай маскай. Як я мог прадбачыць, калі збіраўся ў палёт і пачуваў страх за сваё цела, што ўсё гэта — нікчэмнае глупства? Толькі ў тое імгненне, калі аддаеш цела, у здзіўленні выяўляеш, як мала яно для цябе значыць. Але, вядома, звычайна, калі мною не кіруе крайняя неабходнасць, калі няма мовы пра самы сэнс майго існавання, я не ўяўляю сабе нічога болей важнага, чым клопаты, звязаныя з маім целам.

Падумаеш, цела! Ды мне сапраўды начхаць на цябе! Я вышпурнуты з цябе прэч, я не маю болей надзеі, і мне нічагусенькі не трэба! Я адмятаю прэч усё, чым я быў да гэтай секунды. Не я думаў пра нешта. Не я адчуваў нешта. То было маё цела. Сяк-так я быў змушаны давалачы яго да той секунды, калі раптам выявілася, што яно не мае для мяне ўжо аніякага значэння.

Першы ўрок я атрымаў у пятнаццацігадовым узросце. Мой малодшы брат хварэў і ўжо некалькі дзён быў у безнадзейным стане. Аднойчы на досвітку, а гадзіне чацвёртай, мяне разбудзіла яго сядзелка:

— Вас кліча ваш брат.

— Яму кепска?

Яна маўчыць. Я похапкам апранаюся і бягу да брата.

Ён звяртаецца да мяне сваім звычайным голасам: