Қанат Жойқынбектегі - Ел Шоңы. Шаңқай түс. II кітап

Қабай тұрып айтқан:

– Сендер түсініңдер, орыс ойына келгенді жасап отыр. Бұл Нұра бойында отырғандардың бәрі қазақ. Өз тәртібімізбен өткізейік. Орысша тәрбиеленген Шоңның қазаққа жаны ашымайды. Оны естеріңнен шығармандар!

Шоң осы арада шыдай алмай кетті де:

– Қара қазақтың төрелерден тауып отырған жақсылығы жоқ. Пәлен жүз жыл төрелер басқарды. Қабеке, сіз не айтып тұрсыз осы? Төрелер басқарғанда да жетіскеніміз белгілі ғой. Ақыры орыстарға тәуелді болып қалдық. Мен өзім сұранып келгем жоқ. Сол орыстар жіберіп отыр.

Лау тұрып тағы да:

– Шоң дұрыс айтады. Пәлен жүз жыл төрелер басқарды. Жеткеніміз белгілі, ең ақыры өзбектен де қалып қойдық. Қисыққа кете бермей, дұрысқа көшіңдер. Шоң орыс емес қой, кешегі арамызда өскен бала. Орысша тәрбие алды. Бұл заманда оның пайдасынан басқа зияны жоқ.

Герасимов оны қостай кетіп:

– Ол басқа заман, бұл басқа уақыт. Енді орыстардың айтқанымен жүресіздер. Турасын айтқанда, жоғары жаққа кім ұнайды, соған дауыс бересіздер. Олай болмаса оязға барып шағым жасаңдар. Ал қазір менің айтқанымды жасайсыңдар!

Дауыс беру басталды. Санап келгенде екі дауыс Шоңға артық беріліпті.

Герасимов бұған қуанып, ризашылық айтқан:

– Сіздердің Телқозинды қолдағандарыңыз үшін рахмет!

– Жаңағы сөзіңе қарағанда бәрін бүлдіріп отырған сен, Лау мырзасың, – деді Қабай.

– Иә, мен Шоңды жақтап алдым.

«Алда Телқозының баласынан көрешекті көресіңдер. Бұл орыстарға берілген адам» – Осындай сөздермен сайлау алдында Қабай біраз адамды өзіне қаратып алған. Біраз адамдардың оған дауыс беруі содан болатын. Әйтпесе, Тоқадан шыққан Шоңға бәрі дерлік дауыс беретін еді. Әлгі сөзімен Қабай біраз билерді өз жағына шығарып алғанын Лау да біліп тұр еді. Соған орай айтқан:

– Қабай, сен Қоңырқұлжа өлер алдында сайландың. Сенен көрген жақсылығымыз шамалы. Жыл сайын Ақмола базарына мыңдап мал апарып сатасың. Елден пара алдың. Іргеңде отырған менің өзімнен талай жылқы айдап алдың. Елді тонап бітірдің. Енді келіп мынадай сөз айтып тұрғаның не?

Қабайда да төрелерге тән кеуде бар еді. Ол да орнынан тұрып, Лауға біраз сөздер айтып тастады. Қабай жақтан тағы бір-екі адам сөйлей бастап еді. Герасимов өзінің мужиктігіне салып, орысшалап әлгілерді боқтап алды. Өңкей орысша білмейтін қазақтар оның сөзіне түсінген жоқ. Бірақ та ояз өкілінің қатты ашуланып қалғанын сезді де, бәрі де жым болды. Бұл келісімнің белгісі еді. Бұған қарсы ешкім дау айта алмады. Герасимовтың айтқаны болды. Болыс сайлауы осылай Шоңның пайдасына шешілді.

Телқозы орынап тұрып:

– Шоңның болыс болу кұрметіне азын-аулақ той жасамақ едік, сонда болыңдар бәрің, – деді. Оның сөзін естімегендей, Қабай бастаған бір топ адам кетіп қалды. Бұлар орнынан босаған болыстар еді. Қалғандары ымырт жабылғанша тойлап, олар да кетті.

Ертеңіне Герасимов жүретін боп жатқанда Телқозы оның жетегіне күміс ертоқымды бір жүйрік атын әкеп байлаған еді. Шоң мұны көріп қатты ашуланды:

– Мынауымыз мен пара беріп сайланғандай болдым ғой. Ертеңгі күні қазірдің өзінде жанжал шығарып отырған адамдарға не айтасың?! Мына қылығыңмен мені де, өзіңді де, Герасимовты да ұятқа қалдырып отырсың.

– Бұл мына орыстың енбегіне берген сыйлығым еді…

Герасимов Шоңның талай даулы мәселелерін шешіп, ештеңе алмайтынын, тіпті елдің кигізген шапанын да кимейтінін білетін. Алғысы кеп тұрған ол әлгі Шоң сөзінен кейін алмады. Оңашада Телқозыға айтқан:

– Сіз қалаға жиі келіп тұрасыз ғой. Бір келгенде алып келерсіз.

Телқозы оның бұл сөзді әлгі Шоңға ренішіне байланысты айтып тұрғанын түсінді. Ол оның бұл айтқанына келіскен еді.

Болыс сайлауын ойлағандай өткізіп Герасимов кеткен. Ол кеткен соң Шоң әкесіне айтқан:

– Әлгінде оған күміс ертоқымды атты неге ұсындың. Олай жасап орыстарды жаман үйретесің ғой…

– Бір жылқыда тұрған не бар. Береген қол алаған болады, – деді.

Шоң әкесінің сөзінде қандай мән жатқанын түсінді. «Ертең сен де аласыңды» айтып тұрғанын ұқты.

– Мен елден бір үзік жіп алмаймын.

– Оны жасамасаң болыс болып ұзақ істей алмайсың.

– Неге олай дейсіз?

– Алмасаң сенің дұшандарың көбейеді. Сенің алмағаныңды басқаша ойлайды…

Шоң әкесінің мына айтқанында қандай мағына жатқанын түсінді. Көп тұра алмайсың деген мән жатыр еді. Шоң «алмаймынмен» бір сөзбен ғана жауап берді. Шоң жүріп кетті. Орнынан тұрып, Телқозы дауыстады:

– Қайда бара жатырсың?

– Үлкен әкемнің басына барып құран оқып қайтамын.

– Мен де сенімен бірге барып оқиын.