Қанат Жойқынбектегі - Ел Шоңы. Бесінді. III кітап

Татар Шоңның бұл сөзіне жауап берген жоқ. Шоң оған айтқан, «Құдай біреу екенін айтып отырмын ғой, бір діннен екіншісіне ауысып кеткен адамды Құдай да жақтырмайды».

Татар ашуланып қалды да:

– Сен немене, Құдаймен сөйлесіп көрдің бе?

– Дін кітаптарында солай жазылған. Әрбір адам әке-шешесінің дініне берік болуы керек көрінеді.

– Білмейсің, міне, орыстар келіп жатыр, қай дінде болатыныңды көреміз әлі.

Шоңға мынаның сөзінде бір шындық жатқандай көрінді. Содан аузына сөз түспей қалған. Сәлден соң айтқан:

– Сен орыстар мен қазақтар арасына дәнекер болып жүрсің. Бірақ сенің әлгі мына адамдарға тіл тигізгенің маған ұнамайды.

– Бұлар казактар емес, киргиздар. Ешнәрсеге түсінбейді.

– Сенің бұл адамдардан бір-ақ артықшылығың бар, ол орыс тілін білетіндігің. Орыстар да сені соның үшін бағалайды. Киргиз бен татардың негізі бір, сондықтан сен жергілікті халықтардың салт-дәстүрін үйрене бер. Әлгіндей сөзді айтпа!

– Сен маған ақыл айтпа!

– Менің жасым сенен әлдеқайда үлкен. Сондықтан менімен сіз деп сөйлес. Бағанадан бері сен деп келесің!

– Жергілікті халықтармен ыңғай солай сөйлесіп, тілім осылай қалыптасып кетіпті. Онда тұрған ештеңе жоқ.

Мынау діннен ғана емес, жалпы, рухани жағынан азып кеткен адам екенін білді Шоң. Сонда да көңілінде тұрған сөзді айтқан:

– Сен келіп жатқан казак-орыстармен жергілікті халық арасындағы дәнекер екеніңді айтып отырмын ғой, олардың бір-біріне қатынасы дұрыс болуы үшін көмектесуің керек. Ал сен керісінше жасап, киргиздарды боқтап келесің. Заман бұл қалыпты тұрмайды. Қазақтар кейін орыс тілін үйреніп алған соң сенің әлгі сөзің үшін жақсылап ұрып алады. Қазақ әкесін боқтағанды ұнатпайды.

– Мен орыс халқына еңбек етіп жүрмін. Сондықтан ешқандай киргиз маған тиісе алмайды.

Мына татардың әбден күшейіп тұрғанын білді Шоң. Сөз түсінбейтін адам болған соң, сөзін қойған. Бұлар тау баурайында орналасқан киіз үйлердің қасына келіп тоқтады. Казак-орыс татар тілмаш арқылы қазақтарға айтқан:

– Ертеңге дейін қонақ етіңдер. Біз таңертең келіп алып кетеміз, – деді де әлгі татар мен орыс қайтып кетіп қалды.

Бұлар аттан түскен соң әлгі қасына еріп келген, алыстан қонақтар келе жатыр деген соң қарсы алуға барған жасы үлкен шал Шоңға назар аударып:

– Шырағым, сен татарсың ба?

– Мен немене, татарға ұқсаймын ба?

– Түрің нағыз қазақ. Осында орыстар келгелі орысша білетін бір қазақты көргеміз жоқ. Әлі татарға дұрыс айттың…

– Біздің Арқаға орыстар ертерек келіп, орысша үйрендім. Тіршіліктің өзі соны талап етіп отыр.

Шал ұялып қалды да:

– Бауырым, оның рас. Біз осы жақта орыс сөзін аударып жүрген бір қазақ тілмашын көргеміз жоқ. Содан кейін айтып қалдым.

Есік алдында тұрған қазақтар бұларға әлі жақындамай тұрған. Шоң олардың бұл қылығын жақтырмай, содан кейін әзіл араластырып сөз бастады:

– Біз сіздерді осы жақта туыстарымыз бар деп, сонау Арқадан әдейі іздеп келдік.

Әлі адамдардың біреуі алға шығып:

– Осында орыстар қырғыздар келеді деп айтқан соң, анау Алатаудың ар жағындағы қырғыздар ма екен деп қалдық. Арғынбыз деп айтпайсың ба?

– Мен сіздер қазақ деген сөзді білетін шығар деп айтып тұрмын. Сіздер қазақты ғана емес, Арғынды да біледі екенсіздер ғой. – Шоң бұл сөзді тағы да әзіл ретінде айтқан.

– Осында бізді қазақпыз десек, ана орыстар жақтырмайды. Содан қорқамыз. Бір адам алға шығып, қолын ұсынды.

– Іздеп келгендеріңізге ризамыз. Осы ауылдың иесі менмін, атым – Медеу, Жалайыр боламын. Мына кісілер Албан болады. Бізге ана татар алдыкүні келіп, бір топ киргиздар келеді деді. Біз Алатаудың ар жағындағы кырғыздар екен деп ойладық. Әйтпесе, бәріміз барып қарсы алатын едік. Сіздер Арқаның қай жерінен боласыздар?

– Арқада Нұра атты өзен бар. Соның маңында тұратын Арғын боламыз.

Енді Медеу құшақтап амандасты да:

– Бәрімізді шатастырып жүрген анау татар ғой, – деді.

– Ол шоқынған татар көрінеді. Нағыз татарлардан оның ауылы алыс жатыр. Бірақ кездескен сайын оларға біз қазақпыз деп құлақтарына құя беріңіздер. Өйтпесеңіздер, қырғыз атанып кетесіздер, – деді Шоң.

– Бауырым, сен солай дейсің. Осындағы орыстардың бәрі бізді киргиздар дейді. Соның өзіне ұяламыз. Қырғыздар Кенесарыны өлтірді ғой, сол үшін де оларды жек көреміз.

– Олар сіздерді шатастыру үшін жасайды. Қырғыздар Кенесарыны орыстардан қорыққанынан өлтірді ғой.

– Біз де солай ойлаймыз. Бірақ айтарға ауыз жоқ, қорқамыз. Таяуда қасында әлгі татар бар, бір орыс келіп қорқытып кетті. Сендер, қиргиздар, анау киргиздардан аулақ жүріңдер дейді.