Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 3. Шайтан каласы. Хан оныгы Хансөяр / Избранные произведения. Том 3

– Исәп тоту гына түгел, анда керәчәкмен, меңбаш. Әйт әле, синең чынлап та Шайтан манарасына кергәнең юкмы?

– Ипи тотсам, ышанмассыз инде, олуг хан, – дип, тәгаен уңайсызлана калды меңбаш Туран.

– Исемеңә карасаң, син чын төрки халкы баһадиры, куркусыздыр сыман.

– Әйе, төрки халыкның баһадирымын, олуг хан. Һичнидән курыкмыйм.

– Шайтанның үзеннән дәме?

– Шайтанның үзеннән дә, олуг хан. Чөнки ул юк. Ә менә манарага кергән бер кешене елга буеннан табып алабыз. Менә нәрсә мине аптырашка калдыра.

– Чуен коючылар янына әмир Хаҗи каян керә соң?

– Менә анысын күргәнем булмады, олуг хан. Әмир Хаҗи үзе сер тубалы. Ләкин әмир гаҗәеп гадел кешедер, олуг хан, һичкайчан кешене нахакка рәнҗетмәс, кычкырып сөйләшмәс, ясак-салымны уннан бер өлештән ары җыймас. Халык әмирдән канәгать, мин аның меңбашы, тугры кешегә тугры хезмәт итәсем килә.

– Манарага кергәч, әмир Хаҗи әфсен укый, диләр. Шуннан, имеш, ниндидер ишекләр ачыла, әкәмәтләр күренә.

– Белмим, олуг хан. Кеше ни сөйләмәс, кеше сүзе кешене үтерер, ди халык. Мин сезгә белгәнем, күргәнемне сөйлим. Әмир Хаҗи беркайчан да безнең алда манарага кермәде, олуг хан. Чуен коючылар янына керергә, бәлкем, бер-бер аеры төн юлы бардыр. Ләкин мин биредә ничәмә ел меңбаш булып торам инде, нә чуен коючыларны, нә төн юлларын күргәнем булмады. Дөрес, манарага Бачман баһадир белән Акбикә керделәр, әмма алар…

– Нәрсә алар?

– Бикә кире чыкты, Бачман баһадир исә елга буеннан кайтып төште. Шуны гына беләм. Баһадир, адаштым, әллә кая барып чыкканмын, диде. Өс-башы юеш иде, иллә мин сорарга кыймадым.

– Меңбаш Туран, оста Бәкерне монда чакырып алып буламы?

– Ул миңа гелән буйсынмый, олуг хан. Оста Бәкер нинди юлдан чуен коючылар янына керәдер, бер Хода үзе белсә белер. Ул безгә сирәк күренә. Каян керәдер, каян чыгадыр, Алла белсен.

– Оста Бәкер миңа да буйсынмасмы?

– Шөһрәтлем, мөмкин хәлме? Ләкин аны каян тапмак кирәк? Аның үз дөньясы, безнең үзебезнеке дигәндәй.

– Меңбаш, – диде Илһам хан, чыга башлап, – син бүгеннән меңбаш түгел, баһадир. Мин сине баһадир итәм. Синең карамакта олуг ханның кирмәне дип уйла, бөтен чуен коючылар, оста Бәкер дә, биредәге һәммә нәрсә…

– Булмастыр ул, олуг хан. Зинһар, кычкырып сөйләшмәгез. Әйтәм бит, шайтанның ишетүе бар.

Илһам хан чак кына көлеп җибәрмәде, ул янә ошбу кешенең куркуына гаҗәпләнгән иде, әмма дәшми калуны кулайрак күрде.

Илһам хан Чулман елгасы буйлап атын акрын гына юырттырып бара. Манарага кергәч булган хәлгә ышанды да ул, ышанмады да. Бер уйлаганда таң калмалы иде.

Алар манарага дүртәү керделәр. Үзе белән ул Туран меңбашны да алырга булды. Җансакчыларын ияртмәде. Янә илче Якимне һәм аның сакчысы Тимушканы алды.

Кояш күтәрелгәч кенә манара ишеге янына килделәр. Илһам хан калын имәннән ясалган, тимер тасмалар белән ныгытылган ишекне Тимушкадан ачтырды да, кулына утлы кисәү алып, алдан атлады. Аңа меңбашы Туран иярде, аннары Тимушка, аның артыннан илче Яким Күчтем. Яким Күчтем, бусаганы атлап кергәндә, бертуктаусыз авыз эченнән генә дога укыды, уңлы-суллы чукынды. Акрын гына беренче катка күтәрелделәр. Караланып-күгәреп беткән диварлар, баскычлар калын тузан белән капланган. Күренеп тора, моннан күптән йөрмәгәннәр. Утны күрүгә, мәче башлы ябалак очып китте, ярканатлар чинаша башлады. Кошларның берсе кисәү агачына килеп бәрелде: Илһам хан кисәү агачын меңбаш Туранга бирде, аны алдан җибәрде.

– Әйдә-әйдә, кыюрак, – диде хан, аның артыннан төшеп. – Күрдеңме инде, бернинди дә шайтан юк.

– Хан, – диде Яким Күчтем, – сабыр ит әле, сабыр ит. Мин ары таба менмим.

Илһам хан туктады, әйләнеп карады. Яким Күчтемнең кулындагы шәм калтырый, менә-менә төшеп китәр сыман.

– Тимуша, ал ияң кулындагы шәмне, – диде Илһам хан.

Шунда «А-а-а!» дигән тавыш ишетелде һәм кинәт барысы да тынып калды. Күкрәкне тишеп чыгардай булып йөрәк тибә, колак чыңлый иде.

– Меңбаш Туран, меңбаш Туран! – дип кычкырды Илһам хан һәм шундук алар өстенә ком-таш коела башлады.

– Тимуша, әйдә алдан, – диде Илһам хан.

Илченең җансакчысы карусыз гына алга атлады, ул өч-дүрт баскыч күтәрелгәч кенә, Илһам хан белән илче Яким кузгалдылар. Илче Илһам ханның җиңенә ябышты.

– Ары таба бармыйкмы әллә, хан?

Илһам хан туктады, акрын гына өченче катка күтәрелә башлаган Тимушкага карап торды.

– Бу ни инде тагын? – диде ул, үз-үзенә сорау биргәндәй. – Меңбаш кая булды?

– Тимуша, ни бар анда, әллә соң төшәсеңме?! – диде Яким Күчтем. Ләкин ул соңгы сүзен әйтеп сулыш алырга да өлгермәде янә: «А-а-а!» дигән тавыш колак пәрдәсен ярып керде һәм янә тирә-юнь тынып калды. Яким Күчтем ашыга-кабалана түбән төшә башлады, теләр-теләмәс кенә, Илһам хан да аңа иярде. Искитмәле хәл иде, меңбаш та, сакчы егет тә юкка чыктылар. Гүя җир йотты үзләрен. Ләкин җир аста, алар манарага менәләр иде бит.