Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 3. Шайтан каласы. Хан оныгы Хансөяр / Избранные произведения. Том 3

– Атаң соңгы сулышына кадәр Гали оныгын көтте, балам. Аны исән диләр, хакмы шул?

– Миңа алтмыш яшь, аңа кырык тулып узгандыр инде, анам. Ул бала, исән-имин булса, бер кайтмаса бер кайтыр, иншалла.

– Кайберәүләр кайткан дип тә сөйлиләр.

– Кеше ни сөйләмәс, гайбәткә гает укытмыйлар.

– Хат язардай, хәбәр җибәрердәй итмәде шул атаң, баланы, куып җибәргәндәй, ят җиргә озаттырды, ят җиргә, балакай. Килен дә, углымны эзләргә киттем, дип юкка чыкты.

– Киленең Акбикә Бачман баһадирга тагылып китте, анам, – диде әмир Хаҗи, кырысрак итеп. – Миңа ул хакта сөйләмәс идең, анам. Минем ишем бар, хатыным.

– Ягъкуб тархан кызымы? Бик яшь түгелме соң?..

– Тай түгел, биле сынмас, анам. Үзе риза булып килде.

– Йа Алла, балакай, исән-имин яши күреңез, мин бикшат. Ир-ат өчен күңел тынычлыгы – ил тынычлыгы ул. Тәүге хатыныңа артык йомшак булдың шул, балакай…

– Ярый, анам, кешеләр игътибар итә. Бакчы, әнә Илһамың ни тамаша кукраеп утыра.

– Тәхет ләүкә түгел, балакай, утырсын. Игелек бир энеңә. Изгелек илдә калыр, диләр.

– Игелекне изгелек кылып ала торганнар иде, анам. Хәер, мин разыймын, утыра бирсен. Тик миңа гына комачауламасын, минем хәятыма гына тыкшынмасын. Аның үз биләмәләре, минем үз биләмәләрем.

– Ул олуг хан, балакай.

– Олуглыкны акыл белән яулыйлар, анам. Утырып карасын, күз күрер. Олуг хан атына лаек икән, лаек диярбез, юк икән, кичерә күрсен, Аллаһ тарафыннан алган тәхет түгел.

– Ачу – ачуга, үч үчкә китерер, балакай. Игелек телә энеңә. Иң-иңгә килсә генә тиң-тиңгә килер, диләр.

– Атам Болгарның егерме дүртенче ханы иде. Озак еллар тәхеттә утырды. Болгар тәхетендә аның кебек озак утырган хан булмаган, анам. Инде атам вафаттыр, өлкән угланына алтмыш тирәсе, бүген тәхеттә утырган олуг хан Илһам илледән өстә. Картая Болгар, анам. Кеше түгел, дәүләт тә картаюны яратмый, умыртка сөяге ката башлый.

– Сине Ульдәмир кенәзе белән бәхәскә кергәнсең икән дип ишеттем, ярамас иде алай, балакай, – диде ханбикә Зөбәрҗәт.

– Ул кенәз минем сәүдәгәрләремне талады.

– Үзе түгелдер бит?

– Аның юлбасарлары, аның илендә. Болгарда сәүдәгәрләрне таламыйлар. Мин моннан кайтам да…

– Урыска яу чабасыңмы?

– Урыска түгел, Мөрем юлбасарларына. Мөрем баһадиры оештырган эш, шымчыларым тәгаен ачыклады.

– Әйткәнемчә, үч үчкә китермәсен тагын, балакай.

– Кайчак, анакай, үч алмау дошманга канат үстерә, үзен синнән өстен күрә башлый, әрсезләнә, талымсызлана. Явызлык елан кебек бит ул, койрыгын чапсаң – башы кала, башын чапсаң – койрыгы кала.

– Миннән фатиха юк, балакай. Әүвәл энең белән киңәшер идең. Киңәшле эш таркалмас дигәннәр, – диде ханбикә Зөбәрҗәт һәм урынына барып утырды.

Әмир Хаҗи һәр көнне диярлек Ага Базарга чыкты, халык вә сәүдәгәрләр арасында йөрде, халыкның ни сөйләгәненә колак салды. Халык телендә Илһам хан иде.

Мәйдан уртасындагы түмәргә мосафир менеп баскан. Кара сакаллы, киң маңгайлы, башында әрмән кәләпүше, яшел җиләне җилбәгәй киткән. Бу кем дип сорамады әмир Хаҗи, туктады, мосафирны тыңламакчы итте.

– Аллаһы Тәгалә кешене нигә дип яраткан? Менә син, син әйт әле, ни өчен яраткан Аллаһы Тәгалә адәм баласын? – дип мөрәҗәгать итте мосафир күркәм йөзле, яман юан гәүдәле сәүдәгәргә.

Сәүдәгәр каушап калды, тирә-ягына каранды, иңнәрен җыерды.

– Ашау-эчү өчен, хатын-кызны ярату өчен.

– Хайван да, эт тә ашый. Ә ул – адәм, адәм баласы.

– Сулыш алу өчен, су эчеп хушлану өчен, урман-болыннарның хозурлыгын күреп шатлану өчен…

– Атлар-сыерлар да болыннарда яшиләр, үлән ашыйлар, чәчкәләр арасында йоклыйлар.

– Бу кем? – дип сорады җансакчысыннан әмир Хаҗи.

– Берәү дә белми, әмирем. Беренче күрүем.

– Ни өчен ошбу дөньяда кеше яши, ни җитми аңа? – дип кабатлады мосафир. – Менә син, син бу юлы җавап бир. Ни өчен яши адәм баласы?

Бу юлы ул түбәтәй кигән, сырмалы, кечкенә гәүдәле йөк ташучыга мөрәҗәгать итте. Теге тәмам ни әйтергә белми артка чигенгәндәй итте:

– Куй, куй, каян белим, – диде ул.

– Ә-ә, – диде мосафир, ерактан ук берәүгә кычкырып. – Мал чалучы. Менә син әйт, ни өчен яши ошбу якты дөньяда адәм баласы?

– Аллаһы Тәгалә аны адәм итеп яратканга, җан биргәнгә.

– Ә син ат-сыерларда җан юк дип беләсеңмени, чебен-черкинең йөрәге типми дип беләсеңмени? Аллаһы Тәгалә аларны да җан иясе итеп яраткан.

– Алар… Халаяк, нәрсә кирәк моңа?! Кем син?! – дип кычкырырга кереште киндер алъяпкычында кан эзләре булган мал суючы. – Бик күп белсәң үзең әйт!