Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 6. Чоңгыллар. Сулар үргә акса да… / Избранные произведения. Том 6

– Эшлибез аны, картыкаем, – диде Таҗылбанат, аннары ул үзе дә уйлап йөри икән инде, картының фикерен Таҗылбанат бик хуп күрде һәм икенче көнне үк кайтып әйтте: – Киләсе атнага үз нигезебезгә күчәбез, картыкаем, саталар ул йортны, – дип, күгәрчен кебек гөрли-гөрли, Гайзулланы назларга кереште. Шундый минутларда Гайзулла аңа барысын да кичерә, Банаты кочагында бохар песие кебек мырлый башлый иде.

Бар булган акчаларын җыйдылар да авыл Советына килделәр…

Әнә шулай алар яңадан үз нигезләренә кайттылар. Кинәт кенә Гайзуллага эш күбәеп китте. Беренче эш итеп ул авып-түнеп беткән ихатаны утыртты, черек баганаларын алыштырды, йортны Совет кушканча кечерәйтте, абзар кисәген әмәлләде. Аннары гына, бик зурдан купмыйча гына, иске дигән алты почмаклы өйне сипләтте, кубып-тутыккан түбә калайларын буятты, рәтләтте. Шуннан соң гына Чишмә урамында торучы, осталык даны күрше-тирә авылларга таралган балта остасы Шәфыйкны чакырып, эшләмәс борын магаричын эчертеп, урыс капка, урам як тәрәзәләренә капкачлар ясатты һәм хәтта түр якка ихаталап кечкенә бакча кебек нәрсә куйдыртты, көзге көннәрнең берсендә, урманга барып, ике төп тирәк, сәрби агачлары алып кайтып утыртты.

Менә шуларның барысын эшләгәч кенә, Таҗылбанатына кистереп әйтте:

– Ташла кәнсәләр эшен, ил өстендә, ир-ат арасында хатын-кыз эшләми. Өйдә дә эш муеннан, чык эшеңнән, җитте!

Чынында исә сәбәбе бер өйдәге эш кенә түгел иде – ярата иде Гайзулла хатынын, Шакирҗаннан гына аерасы килә иде.

Аның каравы, иреннән бу сүзне ишетүгә, Таҗылбанат чәчен-башын туздырып еларга кереште. Ялынды, ялварды, үтенде-сорады ул Гайзулладан, һич югы, яңа елга хәтле генә эшлим инде, диде, әмма карты аны тыңларга да теләмәде.

– Җитте, диләр сиңа, булды!

Гайзулланың бу әмере белән Таҗылбанат тиз генә килешергә теләмәде, бөтен булган хатын-кыз хәйләсен җигеп үгетләп бакты, ахыр килеп, янап куркытты. Таҗылбанатның бу тамаша кыланышына Гайзулла шүрли калды, телен тешләде. Таҗылбанатның түбәсе күккә тиде. Әмма хатынның куанычы озакка бармады, көннәрдән бер көнне Таҗылбанат төсе-йөзе качып кайтып керде дә, сәкегә капланып, үрсәлеп-ярсып еларга тотынды.

– Ни булды тагын, ниемә атаң үлгәндәй үкерәсең? – дип сорады Гайзулла.

– Иртәгә кәнсәләргә бармыйм, теләгеңә ирештең инде, куан!

Гайзулла ышанырга да, ышанмаска да белмәде. Тик икенче көнне генә ишетте: авыл Советы председателе Шакирҗанны районга эшкә алганнар, ә аның урынына Садрый Сәкинәсен куйганнар икән, бер казанга ике тәкә башы сыймаган, Таҗылбанат үзе үк кәнсәләрдән китәргә булган.

Гайзулланың шатлыгы эченә сыймады. Менә, ниһаять, алар да тормышларын җайлап җибәрәчәкләр.

Колхозга да күнә башлады Гайзулла. Сорасаң, ярдәм кулы сузарга торалар, кибет тулы кием-салым, азык-төлек дигәндәй. Ни җитмәгән тагын! Болар белән дә яшәп була икән анысы. Теге вакытта бабасы Рәхим бай юкка котын алган булды. Имеш, Совет эшләп баерга теләгән һәммә кешене дар агачына чыгарып асачак.

Моның өстенә Таҗылбанат малай тапты. Гайзулланың түбәсе күккә тиде. Инде менә зар-интизар булып көткән дәвамы да булды. Үзләрендә үскән ятим Талип янына тагын бер ир-зат өстәлде.

Гайзулла үз язмышыннан канәгать булмаса да, бу тормышка да җайлаша башлаган иде инде, ләкин дөнья аның болай да аумакай күңелен тагын бер тапкыр сынау алдына куйды – 1941 елның 22 июнь көне килде. Әллә нинди көн булды ул Гайзулла өчен, ни шатланырга, ни кайгырырга белмәде.

Ирләр авыллары белән сугышка киттеләр. Карамалы авылы хуҗалары ташлап киткән өйгә охшап калды. Хәрби комиссариатка хәтта илле яшьлек агайларны да чакырып алдылар, аларны да исәпкә керттеләр, кайберләрен завод-фабрикаларга, урман кисәргә эшкә, хезмәт армиясенә җибәрделәр. Ә менә Гайзулланы күңел өчен дә чакырмадылар. Хәер, ул анда барырга үзе дә бик өзгәләнмәде. Хәрби комиссариат өчен Гайзулла тере мәет кенә иде, күрәсең.

Әмма алай түгел икән шул әле. Немецлар алган бер авылда иске тәртип урнаштыралар, дигән хәбәрне ишеткәннән соң, Гайзулла гел йокыдан калды. Немецлар килеп, колхоз җирләрен бай кызы Таҗылбанатка бирсәләр? Анда инде яши белер иде Гайзулла. Бу турыда Таҗылбанатка да әйтергә, куанычын уртаклашырга иткән иде, чәче озын, акылы кыска хатын-кызга әйттең ни дә, әйтмәдең ни дип, кул селтәде. Кәнсәләрдән эштән чыккач, Таҗылбанат авыл өстендә абыстай булып йөри башлады: аш-суга йөри, Коръәнен чыга, башы хатын-кыз арасыннан кайтмый, тиктомалга чишелеп куюы бар, әйтми торуы әйбәтрәк булыр, дигән фикергә килде Гайзулла. Әмма фронт якларыннан яман хәбәрләр килә торган саен, өмете үсә барды, шатлыгы эченә генә сыймый башлады, кем беләндер уртаклашасы килде.