Сергей Пясецкий: БАГАМ НОЧЫ РОЎНЫЯ

Падчас абеду мы дамовіліся, што паедзем на выведку разам. Не марнуючы часу, Клядзінскі пайшоў ва Ўправу па заданьне. Дамовіліся сустрэцца ў яго ўвечары і абмеркаваць далейшы плян працы.

Берасьце, 26 красавіка 1923 г.

Учора вечарам праводзіў Антона на вакзал. Ён паехаў у Вільню да сям’і. Дамовіліся, што ён, як зробіць усе справы ў Вільні, асядзе ў Ракаве і будзе штотыдня ў панядзелак прыходзіць у Менск. Панядзелкі мы выбралі таму, што ў гэтыя дні ў Менску адбываюцца кірмашы і з навакольных вёсак у горад едуць сяляне. У гэты час лягчэй і бясьпечней прасьлізнуць акалічнымі дарогамі ў Менск. Я паабяцаў чакаць яго штоноч з панядзелка на аўторак, ад 10-й гадзіны вечара да 2-й ночы, на Вайсковых могілках.

Калі мы разьвітваліся, у Антона ў вачах былі сьлёзы. Ён адвярнуў галаву, а калі цягнік рушыў, моцна паціснуў мне руку і сказаў:

— Будзь пільны… Ты такі нэрвовы… Трэба ўсё спакойна, паволі… Дбай пра сябе…

Цягнік ад’ехаў. Я адчуў пустэчу ў душы. Столькі часу разам працавалі, столькі перажылі небясьпекаў, так давяралі адзін аднаму! Усё гэта злучае людзей мацней, чым нават найбліжэйшае сваяцтва.

Клядзінскага я засьпеў у хаце. Ён быў ужо п’яны. Вочы ягоныя палымяна блішчэлі, на звычайна бледным твары выступілі чырвоныя плямы, але рухі яго былі ўпэўненыя.

— Дык заўтра ў дарогу? — спытаў ён.

— Калі ты ўсё зрабіў, то заўтра.

— Усё ў парадку. У мяне ёсьць заданьне і грошы. Тэрмін перасячэньня мяжы — да 30-га.

— У мяне да 29-га.

Тое, што мы разам ідзём за мяжу, мы трымалі ў таямніцы. Ва ўправе ведалі, што дасьведчаныя агенты часта пераходзяць мяжу разам, але не зьвярталі на гэта ўвагі. Затое пільнавалі, каб малодшыя, ня надта надзейныя, ня зьнюхваліся міжсобку, бо ў выпадку здрады ці няўдачы можна было страціць колькі агентаў адразу.

Клядзінскі паклікаў: «Бася!»

У пакой увайшла дзяўчына гадоў шаснаццаці. Яна была вельмі падобная да брата, толькі вузейшая ў плячах, і твар яе быў не такі суворы.

— Павітайся, Бася, з Раманам і прынясі нам перакусіць.

Дзяўчына падала мне маленькую, але моцную і цьвёрдую руку, пасьля выйшла з пакою.

— Ведаеш, — сказаў Клядзінскі, хітнуўшы галавою ў кірунку кухні, — гэта дзеля яе я працую ў «двойцы»… Не, — паправіўся ён, — працую для сябе, бо люблю гэтую працу, але грошы зьбіраю для яе. Хачу яе забясьпечыць за кошт гадаў. Бо мне самому няма на што жыць. Нічога ўжо зь мяне ня будзе. Калі ў чалавека душа горыччу насякне, то цяжка жыць. Цяжка. Халера ўсё гэта бяры!

Ён задумаўся. Па хвіліне твар яго прасьвятліўся, а вочы бліснулі:

— Ты ведаеш, калі я гадам сала за скуру залью ці сапсую нешта, то пару дзён мне лягчэй, а потым зноў тое самае. Мінулым разам чакаў у Смаленску на пэроне. Прыйшоў цягнік да Менску. Тут падыходзіць да мяне нейкі краском. Пытаецца: «Ці гэта цягнік да Масквы?» «А як жа, — кажу, — да Масквы». Краском шыбуе ў вагон. Потым я таксама ўпакаваў у цягнік канвой з арыштаванымі і камсамольскую групу. Хай едуць гады да чортавай мамы. Пэўна, лаялі мяне пасьля паскудна. А мне як душу хтось маслам памазаў.

Бася прынесла закуску. Болек пагладзіў яе па твары і сказаў:

— Калі мяне гады прыбяруць, яе лёс забясьпечаны. Мае дамок, зямлі трохі, і грошы ёсьць. Цяпер трэці год францускай мовы вучыцца. Нож умее кідаць. Джыў-джытсу і бокс добра ведае. Можа, хочаш паспрабаваць? А?

— Не. Дзякую.

— Не, дык не… Я на гадах разбагацеў. А як мне гамон будзе…

— Супакойся. Сто гадоў яшчэ пражывеш.

— Я і дваццаці не хачу. Абрыдла мне ўжо. Зрэшты, я сабе не дазволю ўласнай сьмерцю памерці. Занадта я сябе шаную для гэтага. Хачу памерці, так, ведаеш, з трэскам! Весела. А не ў пасьцелі гніць. Так што вып’ем: усё адно заб’юць!.. Ты Росьціна знаў?.. Ён ад нейкай лярвы трыпэр падчапіў. Сказалі яму лячыцца. Ён адмовіўся наадрэз. На які хрэн! Усё адно: ня сёньня, дык заўтра, ці празь месяц чырвоныя замочаць. Шкада часу й грошай. Дык ён пачаў шалець: сам ім у кіпцюры лез, і нішто яго ня брала. Урэшце раззлаваўся. Пачаў лячэньне. Ведаеш: ня піў, дыета, да дзявуль блізка не падыходзіў. Вылечыўся ўрэшце. Выйшаў на працу, і першым жа разам бальшавікі яго паблізу Капыля зарубілі. Траіх з сабою забраў, але і яго кокнулі. Вось так, браце. Ну, вып’ем!

— Ці не зашмат будзе?

— Пі! Што зашмат будзе, то вырыгаеш!

Чым больш Клядзінскі піў, тым сумнейшым ён рабіўся. Ён пасадзіў сястру сабе на калені, гладзіў яе па галаве і казаў:

— Памятай, Бася: людзі — горшыя за ваўкоў. І мастацтва ў іх, і этыка, і эстэтыка, і філязофія розная, а паскуды яны. Такія подлыя, што аж сьмярдзіць наўкола. Паўсюль мана, усё самахвальства, ва ўсім карысьці шукаюць. Ніводнаму сучынаму сыну, Бася, ня вер. Запомні гэта!.. Пакуль я жывы, ніхто цябе не пакрыўдзіць. А калі пакрыўдзіць, хай адразу дамавіну замаўляе. А як я здохну, не забывайся, што ты — мая сястра! Што лепей сканаць, чымся даць сябе сагнуць!