Уладзімір Караткевіч - Хрыстос прызямліўся ў Гародні

— Зала чалавеказнаўства, — прашаптаў іудзей.

Братчык нявесела ўсміхнуўся.

— Тут прызнаюцца ў тым, чаго не рабілі, — сказаў Іосія.

— Ну, гэта не навіна, — аднымі вуснамі сказаў Братчык.

Упаў удар молата.

— Дык вось, — сказаў Лотр. — Што прымусіла вас, агідныя ерэтыкі, імя Хрыста, Пана Бога нашага, і апосталаў ягоных сабе прыпісаць і прыўлашчыць?

— Мы ліцадзеі, — з воцатнай усмешкай сказаў лысы Мірон Жарнакрут. — Праўдзівей, я ліцадзей. Іх я проста ўзяў у сябры. Астатнія, былыя мае сябры, выгналі мяне.

— Разам з фургонам? — спытаў Басяцкі.

Маўчанне.

— Добра, — сказаў Лотр. — А што прымусіла вас, няшчасныя, пайсці з ім? Ну вось хаця б ты, мардаты? Як цябе?…

Малады бялёсы мардач спалохана заміргаў вачыма.

— Хлеб.

Сінедрыён нават не пераглянуўся. Але кожнаму нібы стукнула ў сэрца. Гэтыя дні… Суд над мышамі… Збіццё хлебніка… Сённяшняя анафема… Пабоішча на Ростані… Магчыма, змова… Агульнае незадавальненне… І тут яшчэ гэтыя.

— Хлеб? — з асаблівай значнасцю спытаў Камар.

У Братчыка нешта нібы заенчыла, замерла ўнутры. Спачатку Пархвер паказаў ім таямніцу Жалезнага Ваўка, якая, магчыма, магла ўратаваць караля ад нападу. Цяпер ім задалі гэтае пытанне. Ён зразумеў, што паратунку няма і што ведае гэта ён адзін.

Юрась пакасіўся на астатніх. Відовішча, вядома, не з лепшых. Радно, скураныя поршні, зблытаныя валасы. Морды людзей, што здабываюць штодзённую лусту хлеба круцельствамі і маной.

— Жарнакрут брэша, — сказаў ён. — Усе яны прысталі да мяне. Мы, вядома, трохі махлярылі, але мы не зрабілі нічога дрэннага. І нават калі мы зрабілі невядомы нам злачын — адказ мой.

Лотр глядзеў на яго дапытліва. Высокі, дужа добра збіты, валасы залатыя, а твар нейкі смешны: густыя бровы, вочы ненатуральна вялікія і празрыстыя, аблічча мятае. Чорт ведае, што за чалавек.

— Ты хто? Адкуль?

— Юрась Братчык з П'янага Двара. Пачынак П'яны Двор.

— Прасачы там, — сказаў Лотр пану земскаму пісару.

Пісар зашалахцеў вялізнымі аркушамі скураной кнігі. Гэта быў «Вялікі чарцёж Княства». Кардынал глядзеў у вочы чалавеку. Вочы не міргалі. Наадварот, Лотр раптоўна адчуў, што з іх нешта нібыта льецца і памякчае ягоны гнеў і ягоную цвёрдую рашучасць. Не магло быць сумнення — гэты запылены прайдзісвет, гэтая шэльма, што гандлюе ўласным круцельствам, нібыта рабіў яго, кардынала, дабрэйшым.

Лотр адвёў вочы.

— Няма такога пачынка П'яны Двор, — спалохана сказаў пісар.

— Ну? — спытаў Лотр.

— Правільна. Няма. Цяпер яго няма. І жыхароў няма, — сказаў Юрась.

— Ну-ну, — успыхнуў Камар. — Ты тут на нашых душах не іграй. Татары, ці хто, пабілі?

— Татары, толькі не абрэзаныя. Не раскосыя. Не ў чалмах.

Басяцкі звузіў вочы.

— Ясна. Не круці. Чаму няма ні ў чарцяжы, ні ў пісцовых кнігах?

— І не магло быць.

«Ясна, — падумаў Юстын. — Пайшлі, відаць, у лес, расчысцілі пачынак дый жылі. А потым з'явіліся… татары… і пабілі. За што? А Бог яго ведае за што. Можа, ад пабораў уцяклі людзі? А можа, сектанты. Веру сваю ерэтычную ратавалі. І за тое і за другое выбіць маглі».

— Ляднікі? — спытаў Балвановіч. — Вольныя аратаі лясоў?

— Не магу напэўна сцвярджаць, — сказаў з усмешкай Братчык. — Мне было сем год. Я вырас на гнойнай кучы, а ўзмужнеў сярод ваўкоў.

— Так, — сказаў Лотр. — Ты гаворыш не як прасталюдзін. Чытаць умееш?

— Умею.

— Распусцілі гадаў, — буркнуў Жаба.

— Дзе вучылі?

— У калегіюме.

«Ясна, — зноў падумаў Юстын. — Бацькоў, відаць, выбілі, а дзіця аддалі ў Божы дом, а потым, калі ўбачылі, што не здох, узялі ў калегіюм».

Ён думаў так, але паручыцца нізавошта не мог. Магло быць так, а магло быць і так, што прайдзісвет маніць. Можа,і зусім таго П'янага Двара не было, а гэты — каралёў злачынец ці ўвогуле адроддзе пекла.

— У якім калегіюме?

— Я шкаляр Мірскага калегіюма…

— Калега! — зароў Жаба. — «Evoe, rex Juppiter…»*

* Пачатак застольнай песні, блюзнерскай і непрыстойнай па зместу. «Лікуй, кароль Юпітэр…»

Лотр пакасіўся на яго. Жаба змоўк. Бурмістр Юстын бачыў, што ўсе, акрамя яго і пісара, глядзяць шкаляру ў вочы. Ён не глядзеў. Так яму было лягчэй.

Пісар гартаў другую кнігу.

— Няма такога шкаляра, — сказаў ён. — Ні ў Міры і ні ва ўсіх калегіюмах, парафіяльных школах, бурсах, царкоўных і іншых школах няма такога шкаляра.

— Так, — сказаў Братчык. — Ц я п е р няма. Я б ы л ы мірскі шкаляр.

Пісар працаваў як машына:

— І сярод тых, што скончылі і атрымалі…

— Мяне выгналі з калегіюма.