Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

...Вёска спала, калі Лапата ехаў вуліцай. Толькі ў акенцы Кагутоў свяціўся агеньчык: сям'я дапозна працавала і цяпер, відаць, вячэрала.

Лапата дзякаваў богу, што вёска спіць. Але ён не быў бы такі спакойны, каб ведаў, пра што гаварылі Кагуты за вячэрай. A рашылі яны праз некалькі дзён ехаць на Паківачоў млын з першым збожжам, бо ў сваім, азярышчанскім, млыне было завозна.

Раніцай назаўтра госці раз'язджаліся. Праводзячы іх стрэламі з гармат, зноў бурчаў на Фельдбаўха Кірдун. I зноў Алесю даводзілася стаяць на тэрасе, аддаваць развітальныя паклоны.

Вось спыніўся перад ім Басак-Яроцкі. Спакойна глядзіць y вочы пастрыжнога сына наіўна-сінімі вачыма:

– Бывай, сынок... Будзе сумна – заязджай лісіц пастраляць... Кгм...

I дадае шэптам:

– A калі будзе цяжка, ды яшчэ, крый божа, знойдзецца вораг – помні: ёсць дзядзька Яроцкі, які ўмее трымаць пісталет.

– Дзякуй вам.

Пан Мнішак збіраецца ў дарогу. Глядзіць на Алеся разумнымі вачыма. Гэты не запрашае, гэтаму, уласна кажучы, няма куды і запрасіць.

– До відзэня, млоды пан.

– До відзэня, – чырванеючы, з жахлівым акцэнтам кажа Алесь.

Ён ніколі не наважыўся б на такое ўніжэнне, каб не жаданне зрабіць старому прыемнае.

...Віцэ-губернатар падыходзіць да яго, зусім не такі румяны і свежы, як учора, хаця стараецца трымаць гонар.

– Бывайце, князь! Старайцеся быць вартым сынам Расіі. Многа вам дадзена – многа з вас і чакаецца.

“Трымайся проста, будзь ласкавы, будзь велічны, стары ваяка, але гэта ты гаварыў y далоні незразумелыя і страшныя словы, і я цяпер невыразна адчуваю, якія прорвы, якія безнадзейна мёртвыя пустэчы за кожным спакойным дарослым тварам, які адчай за кожнай паспяховай кар'ерай.

Але я не пакажу табе гэтага. У мяне таксама няма нічога, акрамя магіл. Так мяне вучылі”.

Едуць Хаданскія. Паблажлівая ўсмешка старога графа, занадта ласкавая, каб ёй можна было шчыра верыць. A Ілля нічога сабе звярок. Так і не сышліся бліжэй.

Хлопчык праводзіць вачыма кожную сям'ю, быццам яна знікае навекі, і не ведае, што ўсё гэта – ніці таго кіліма, які яму давядзецца ткаць усё жыццё, доўгім ці кароткім яно будзе. Некаторая нітá будзе ісці амаль суцэльным фонам, шэра-зялёным, як дажджлівы панядзелак. Некаторая сустрэнецца палоскай, вузкай, на дзень працы. Некаторая прамільгне чырвонай адзінай нітачкай, але праз усё жыццё.

Людзі прыйшлі – людзі і знікаюць. I яму здаецца, што знікаюць назаўсёды.

I Майка з Мсціславам сёння таксама знікнуць.

A вось накіроўваецца да сходаў лічба “20”, браты Таркайлы.

– Бывай, князь, – басам кажа Іван. – Глядзі, Тодар, які хлопец расце. Сапраўдны прыдняпроўскі лыцар. Як вырасце – лепей з ім не звязвайцеся, розныя там англічане ды туркі. Дасць – лужына застанецца. Го-го-го-гык!

Тодар кіславата ўсміхаецца. A Іван басіць далей:

– Наш... Наш... Прыязджай, брат, да мяне – ажаню. Мы такога героя нейкім сушаным рыбам і панюхаць не дамо...

Ах, выбірайцеся ж вы хутчэй з вашым лыцарствам. Бо Майка і Мсціслаў таксама паедуць.

Бацька вядзе да карэты старую Клейну, a за ёю ідуць Ядзечка і Янка.

– Бывай, бэйбас, – кажа старая. – Ты глядзі ў мяне. Ранавата пачынаеш банвінавіць ды ферлакурыць.

– Дзякуй вам, мілы Алесік. Усё было добра, – сумна, зусім без дакору, кажа Ядзечка. – Вы толькі не забывайце... нас: мяне, і маму... і Янку.

– Бывайце, Ядзечка...

Вось ужо і Раўбічы выходзяць з дзвярэй. Раўбічы! A за імі паедзе Мсціслаў.

Жоўчна-прыгожы твар Раўбіча сур'ёзны. Халодныя, з пашыранымі зрэнкамі, страшныя і ўсё ж нечым прыцягальныя вочы зноў ловяць позірк хлопца, выпрабоўваюць, забіраюцца павольна на самае дно душы.

– Бывай, свет ясны, – з нечаканай цеплынёй кажа ён.

– Бывайце, любая Майка.

– Бывайце, любы Алесь.

– Ці... здаволены вы?

– Le plus beau bal, que j’ai vu de longtemps [45] Вілы. , – адказвае за яе важны, як прыдворны, Франс.

A яна не адказала, толькі кіўнула галавой.

– Майка... Праз некалькі дзён я запрашу Кагутоў. Мне вельмі хацелася б... Мы паедзем глядзець руіны старога замка. Я запрашаю Мсціслава і... вас.

Майка паводзіць галавою без асаблівага энтузіязму. I гэта такое нечаканае гора, што нават сэрца падае кудысь.

– Міхаліна, – сурова кажа Раўбіч. – Падзякуй гаспадару. I пацалуйцеся, як добрыя дзеці.

– Дзякуй вам, Алесь, – кажа яна. – Бывайце.

Яна набліжае да яго тварык, дакранаецца нерухомымі вуснамі да яго шчакі і падае яму руку.

I ў гэты момант ён адчувае ў далоні нешта. Ён няспрытна сціскае далонь і глядзіць на Майку.