Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Вось што маладзіла чалавека: вочы! Залаціста-карыя і, дальбог, пякуча-сінія, як паўдзёнае неба.

У вачах нейкая пакутлівая вечная думка, якая катавала і нават у хвіліну весялосці не давала палёгкі. Цяжкі, знясілены нейкай неадчэпнай думай, змардаваны і грозны твар.

– А таго ты не ведаеш? – спытаў Алесь, збіраючыся ўжо ісці назад у курыльню.

– Ведаю.

– Хто?

– Шаўчэнка.

Алесь міжвольна зрабіў два крокі назад. Раней чым мозг паспеў дадумаць, што гэта непрыстойна. Але ўсё адно было позна: густа-сіняга сурдута нідзе не было відаць.

...З курыльні большасць народу ўжо разышлася. Сядзелі ля агню толькі хлопцы, з якімі ў першы вечар пазнаёміўся Алесь, ды Малахоўскі, Мілевіч і Зыгмунт. Але затое набралася іншай моладзі. Некаторых Алесь ведаў. Унь тыя таксама землякі, з акадэміі мастацтваў. А той – сябра Урублеўскага па лясным інстытуце, цельпукаваты Яневіч, беларус з-пад Мядзеля. А той таксама свой, Антось Іваноўскі, сябра Віктара па працы і ідэях... Некаторых Алесь бачыў на пасяджэннях “Агула”.

– Што ты мне, чалавеча, звягаеш аб музыцы, – злаваўся Эдмунд Вярыга.

Яго апанент, па ўсім відаць, студэнт-белападшэўнік, сядзеў, незалежна закінуўшы нагу за нагу.

Пыхаты твар, пагардлівыя вусны, залатыя брэлокі на ланцужку гадзінніка.

Цадзіў словы, нібы з судзейскага крэсла, цвёрда ведаючы: добра ўсё, аб чым бы ён ні сказаў. Што ён “левы”, сведчыў хіба што адзін з брэлокаў: залатое сэрца з рубінавай кропляй крыві. “Сэрца Айчыны”.

– Кажу, што аднастайная музыка, сумная. Як мова, – адказаў той.

І тут Алесь зразумеў, што брэлок з “Сэрцам Айчыны” – хлусня.

– А ты ведаеш аб дыяпазоне мужчынскіх галасоў у беларускіх хорах? – спытаў Вярыга. – Напэўна чуў, што так званы “падводка” ёсць толькі ў беларускіх хорах? З усіх славян толькі ў беларусаў ды яшчэ ў данскіх казакаў.

– Гэта яшчэ што?

– Прыемна спрачацца са знаўцам музыкі. Гэта самы найвышэйшы, які толькі магчымы, саліруючы мужчынскі голас. Спявае, а табе здаецца, што на небе б’юць срэбныя званы. Ад іх і да самай нізкай актавы – вось табе і аднастайнасць... Што, сумна?.. А вось гэта што?

Эдмунд праспяваў музычны сказ, мяккі голас пяшчотна закалаціўся ў сцены пакоя і сціх.

– Ну, гэта адзін дурань не ведае. Пачатак славутай арыі “Галькі”.

– Гэта, хлопча, песня: “Стала б ты калінай, абняў бы цябе я...” А гэта?

– Арыя Антаніды.

– Гэта “Выйду я на бо... на болані гуляць”. Спяваюць яе на Полаччыне, Віцебшчыне... А гэта?

Гукі загулі бадай што страшна. Голас Эдмунда ўдаваў бас.

– Н-не ведаю... Арганам гучыць. Што, нехта са старых немцаў?

– Ды не, – сказаў Вярыга. – Гэта “пан бог, цвярдыня мая”. Стары харал. Маеш рацыю, аднастайнасць. Манюшка, Глінка і... каго ты яшчэ там выбраў?.. Баха?

Людзі пырскалі па кутох.

– Ну што, яшчэ будзеш ці, можа, ужо досыць, зробім перадых? – Вярыга так і сказаў. – Думаю, досыць. Нецікава мне нешта з табою спрачацца.

– Я нядаўна сустрэўся з адным “італьянцам”, – як заўсёды, хаваючы ў шчыліны павек вочы, загаварыў страшны Малахоўскі. – То ён казаў, што на польскія і беларускія словы нельга пісаць музыку. Маўляў толькі паўнагалосныя мовы даюць добры тэкст для песні. Ён кампазітар. Свіння, – успыхнуў раптам Малохоўскі. – Я ніколі яму гэтага не дарую. Жарэ наш хлеб ды нас жа і лае. Прапанаваў яму верш Дуніна, верш Славацкага ды беларускі верш Сыракомлі. “Толькі папрасіце каго-небудзь перакласці. Да гэтых моў музыку пісаць нельга. Адна занадта шыпіць, другая занадта звініць”. Прапанаваў мне падшукаць яму паэта, каб той напісаў яму словы для харала падзякі гасудару імператару...

– А ты што? – спытаў Кастусь.

– Я спачатку хацеў быў... А потым падумаў, што яшчэ да суддзі трапіш... Не стаў звязвацца. Але праз месяў прынёс яму вершы... Гляджу, вылазяць вочы, вылязяць... “Ты што ж гэта прынёс? Мужыцкія вершы?”

– Чые вершы? – спытаў змрочны Валеры.

– Нашага “грамадзяніна князюхны”, – пырснуў Малахоўскі.

Алесь збялеў.

– Ты што... Ты якое меў права? Ды я і вершаў не пішу.

– А хто ў Кастуся аднойчы сшытак забыў і толькі на другую раніцу прыбег?

– Ды не пішу я, хлопцы, – Алесь вачыма маліў сяброў, каб падтрымалі. – Маніць ён.

– Увага! – сказаў Малахоўскі. – Князь Загорскі пры ўсіх кажа, што я – манюка. А я заяўляю, што ён – нізкі эгаіст і сябелюбца. Бо трымаць патрэбныя ўсім вершы ў сшытку і не чытаць іх...

– Змоўкні! – крыкнуў Алесь.

– То што, мне прачытаць ці папросім яго?

Валеры і Каліноўскія запратэставалі былі, але іх галасы заглушыў агульны крык: