Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Нечаканыя словы Кандрата зачапілі яго. Ён сапраўды прыйшоў, як жаніх у палуначы, хацеў убачыць Майку.

– Ну, не зусім страшны, – сказаў Андрэй. – А трохі ёсць. – Нясмела ўсміхнуўся, сціпла прыкрыў доўгімі веямі вочы. Алесь не спадабаўся яму.

І амаль адразу Алесь трапіў у абдымкі. Адусюль у вочы лезла адно і тое: залацістыя патлатыя валасы, дзікаватыя сінія вочы, простыя насы, белазубыя ўсмешкі. Ага, вось нехта іншы: Марта, Стафанава жонка. А вось і сам Стафан з маладымі, але густаватымі ўжо вусамі – ціхі, вады не скаламуціць, Стафан.

– З велікоднай ночкаю вас.

Адзін Стафан з усіх Кагутоў перайшоў на “вы”, калі Алесь скончыў гімназію.

– Ты што, пазней не мог?

Бацюхны, Паўлюк, гарачы часам, але такі часцей за ўсё салідны Паўлюк! Павёлка, равеснік, вясковы сябра! І гэта за які месяц стаў такі, што не пазнаеш, перайшоў мяжу да дарослага хлопца: кучаравяцца маленькія залацістыя вусікі. Світка на адно плячо, быццам рыхтуецца біцца на кулаках; магерка зухавата заламана назад.

– Гэй, а мяне? – разважлівы голас ззаду.

Нехта торгае за рукаў, Юрась.

– Юраська-Юраська, – смяецца Алесь. – А хто быў галыш мужаска полу?

– Ды ну цябе, – з паважным дакорам кажа пятнаццацігадовы, ладны хлапец.

– Што “ну цябе”? – смяецца Кандрат. – А каму яшчэ ўчора... што?.. Ну што, Алесь?

– Каму яшчэ ўчора бондачку [12] Бондачка – хвосцік каўбасы з завязкай. Даюць маленькім дзецям, каб не грашылі пад сябе. давалі? – падкусвае Алесь.

Рогат.

– Ціха вы, – паважна кажа Марта. – До ўжо. Во, грэх які. Пахрыстосуемся загадзя, Алесь Юр’евіч.

Вочы маладзіцы смяюцца. Яна выцірае хусцінкай рот.

– А хрыстосавацца загадзя – не грэх? – пытае Стафан.

Алесь стаіць сярод іх і адчувае, што горла нібы сціснула. Яму было так дрэнна ўсе апошнія дні, што ён, трапіўшы раптоўна ў сваё, у роднае кола, трымаецца з апошніх сіл.

– Кагосьці яшчэ няма, – глухім голасам сказаў Алесь.

– Мяне, – і з паўзмроку выйшла Янька Кагут у беленькіх чаравічках і сіненькім кабаціку.

Алесь жартам узняў яе, – ого!

Янька глядеза на яго сур’ёзна і строга. Удалася яна не зусім у Кагутоў. Рот маленькі, а вочы ўдвая большыя, чым у іх. Ужо цяпер у яе была тоўстая каса, ледзь не з руку таўшчынёй.

На сцежцы пачуліся крокі.

– Хто гэта тут маю нявесту чапае? – прагучаў юначы прыемны голас.

– Мсціслаў, – віскнула Янька і кінулася да яго.

Алесь і Маеўскі сустрэліся позіркамі і апусцілі вочы, нібы кожны заспеў другога ў не зусім належным месцы, але цудоўна разумее, чаму ён тут.

Мсціслаў ускінуў вейкі, і на вуснах ягоных з’явілася ўсмешка:

– Вялікая ноч?

– Вялікая ноч, дружа.

І гэта гучала, як: “Па-ранейшаму?” – “Давай па-ранейшаму, дружа”.

І адразу, нібы пакарыстаўшыся гэтай магчымасцю і хочучы замацаваць яе, Мсціслаў сказаў з іроніяй:

– То чаго гэта пан Загорскі прыехаў у царкву Мокрай Дубровы?

– Бо тут Кагуты, – сказаў Алесь.

– Во шчасце якое, – наіўна сказала Янька. – А мы якараз хацелі ў Мілае ехаць, каб цябе ўбачыць, Алеська.

Кандрат лёгка штурхнуў яе ў бок. Янька не зразумела і адказала брату штуршком, так, што ўсе заўважылі, і сціпламу Андрэю стала няёмка.

Янька глядзела на Мсціслава сінімі вачыма, бліскучымі, як мокрыя каменьчыкі: лавіла словы.

Мсціслаў стаяў і смяяўся.

– Я гэта чаму, – з удаванай наіўнасцю сказаў ён. – Я цябе хацеў знайсці. Я ў Загоршчыну – няма. Я ў Мілае – няма. Куды, думаю, цяпер?

У гэты момант удар звона пракаціўся над голымі яшчэ, але жывымі дрэвамі, паплыў пад свежыя і празрыстыя зоры.

– Пачынаецца, – сказаў Андрэй.

Яны рушылі бліжэй да царквы. Натоўп плыў туды ж і хутка адцёр Кандрата з Андрэем і Мсціслава з Алесем ад іншых.

– Ты малайчына, – сказаў Мсціслаў на вуха Алесю. – Значыцца, вырашыў: мір. Добра, памірым... Яна тут. Я назнарок праціснуўся ў царкву і паглядзеў.

І тут Алесь адчуў, што ён сапраўды больш за ўсё на свеце жадае міру і злагады.

– Зараз званы ўдзярбаняць, – сказаў Кандрат. – Асцярожна, хлопцы. Кажуць, часам ад такой прычыны з цвінтарных дрэў чэрці падаюць.

– Лухта якая! – скзаў Мсціслаў.

– Я і не кажу, што праўда.

– Людзі вераць, – сказаў Андрэй. – Таму што нібыта як людзі ў чысты чацвер свечкі дахаты данясуць і крыжы на ўсіх дзвярах паставяць, то нячысцікі з хат уцякаюць. Куды ім падзецца? На цвінтарныя дрэвы. Сядзяць галодныя, халодныя, бо злезці баяцца. Ну, а як бомкне велікодны звон – валяцца яны з дрэў, як грушы. Шмяк-шмяк! Некаторыя ногі выкручваюць.