Людмила Рублевская - Ночы на Плябанскіх Млынах

Дык вось, ехаў Зыбіцкай вуліцай Міхал Валадковіч з двума амантамі- сябрукамі. Шапка набакір, дыяментавы “гуз” зьзяе, як поўня, рука ў бок упіраецца, але гатовая вокамгненна ўхапіцца за дзяржальна шаблі – вось яна, найлепшая сяброўка шляхціца, дрэмле ў похвах, як маланка ў хмары, не ўгадаеш, не ўпільнуеш, калі зблісьне прагай крыві. Калі ў доме з зялёнымі аканіцамі расчынілася вакно, рука пана Міхала дакранулася да дзяржальна, але тут жа пацягнулася да шапкі — пачціва прывітацца, як і належыць шляхціцу… Бо з вакна глядзела на Міхала самая прыгожая жанчына з усіх, якіх ён калі-небудзь бачыў… А бачыў ён усялякіх прыгажуняў – і ў Варшаве, і ў Вільні, і ў Нясьвіжы… У апошніх промнях вечаровага сонца бледны твар незнаёмкі сьвяціўся, як сьнег. Зялёныя вочы насьмешна пазіралі з-пад тонкіх, выгнутых, як абрысы крылаў чаіцы, броваў, і замест напудранага парыка галаву панны вянчала ўкладзеная каронай чорная каса. І сукенка была чорная, з дарагога тонкага аксаміту. Паненка, не хаваючыся, пільна разглядала рыцара, з чаго той выснаваў, што райская птушачка ляціць проста ў сіло. Пан Міхал ужо трымаў у роце, як перліну, першае галантнае слова, але прыгажуня гучна вымавіла з неверагоднай насьмешкай:

— Страхаморца!

Што азначала ня больш, ні менш, як баязьлівец. І зачыніла вакно.

Пан Валадковіч нейкі час выяўляў з сябе хвашчоўскага ёлупа, ня ў змозе ўцяміць абразу. Яго – яго! – назваць баязьліўцам! І хто? Белагаловая! (так, спадарства, у Вялікім княстве называлі ўсіх кабетаў, нават з такімі чорнымі валасамі, як у дзёрзкай незнаёмкі з вуліцы Зыбіцкай). У абразы былі сьведкі – два аманты Валадковіча з некаторай трывогай чакалі, у які “няіставы” ўчынак выплюхнецца ягоны гнеў. Першае, што зрабіў пан Міхал – пачаў з лаянкай стукацца ў вароты дому незнаёмкі. Але за высокім, абабітым жалезнымі палосамі, плотам не было ані гуку, ані руху. Дом стаіўся, нібыта ў ім валадарыў пыл. Дый што зробіш, калі і адчынілі б – на двубой выклікаць дурную кабету? У вачах Валадковіча яшчэ сьвяціўся яе па-незямному прыўкрасны твар, і голас – як звон дамаскага ляза…

Пачынала цямнець, і пан Міхал паддаўся на ўгаворы і выправіўся прэч з праклятага гораду… Але прага помсты кроіла ягонае сэрца. Калі ня можа ён узяць уладу над прыгажуняй, возьме разам з ейным горадам! Не адгародзіцца ніякімі платамі.

І вось жаўнеры сардэчнага Міхалава сябра Караля Радзівіла ў Менскай ратушы, у зале, дзе сабраўся магістрат… І паны радцы, стойваючы гнеў, прымаюць “баламута” Валадковіча ў кіраўніцтва горадам…

Дунін-Марцінкевіч не дарэмна пісаў, што Менск наш скрозь весяленькі… Дадаў Міхал Валадковіч весялосьці нашаму месту. Ніхто не адчуваў сябе абароненым – ні прыгожая паненка, ні пан суддзя, ні нават ксёнзд у касьцёле… Ня тое, што мужыку ці мешчуку, але й шляхціцу мог загадаць на месцы сто і адну нагайку ўсыпаць – норма такая ў Валадковіча была… Ксяндзу Аблачынскаму адпомсьціўся за тое, што той выкрываў у Марыінскім ягонае п’янства – прывёў падчас імшы на плошчу цыганоў з медзьвядзямі ды малпамі, ды выкаціў бочку віна… Вось табе й казань атрымалася – як піша Крашэўскі, “нешта зьвінела, бубнела, мэкала, трубіла, пішчэла, сьмяялася самымі нязвычнымі галасамі”. Не баяўся пан Валадковіч нікога, нават Госпада… Аднойчы секануў мечам па стале, за якім засядаў менскі суд, ды расьпяцьце расьсек… Мніхі-дамініканцы на пахаваньне ішлі – насілкі адабраў, музыкам загадаў граць пахавальны марш, а сам ішоў і сьпяваў… Але гучней за цыганскія сьпевы й барабаны гучэў у ягоных вушах пагардлівы голас: “Страхаморца!” Вядома, шукаў Валадковіч тую прыгажуню… І ня ведаў, што яму больш прынесла б задавальненьня — зьбіць яе альбо абняць? Яна ж дакладна тут, у горадзе… То на імшы ў прытворы на імгненьне сьвяціўся яе бледны твар, то ейны сыльвэт мільгаў за вакном ратушы… Валадковіч кідаўся – але ніколі ня мог яе дагнаць. Нічога, калі назірае – значыць, неабыякавая… Няхай пэўніцца, што нічога на сьвеце не баіцца Валадковіч. Таму, калі пана Міхала ў чарговы раз паклікалі на суд у ратушу, а дабразычліўцы паслалі папярэдзіць – радцы згаварыліся асудзіць на горла, да сьмерці, Валадковіч не захацеў уцякаць, не схацеў нават папярэдзіць свайго магутнага апекуна… Ён прыйшоў на суд і паводзіў сябе яшчэ больш буйна, і мільгацелі за сьпінай стрывожанага натоўпу зялёныя вочы... Калі буяша скруцілі і прыкавалі ланцугамі да сьцяны ў скляпеньні ратушы, ён лаяўся і жартаваў… І ў нянавісьці суддзяў меўся дамешак страху, як у старым віне – корсткі прысмак дубовай драўніны, з якой была зробленая бочка… Нават калі прыйшоў той самы ксёндз Аблачынскі, каб паспавядаць асуджанага перад сьмерцю – той не пажадаў каяцца, страшэнна лаяўся і блюзьнерыў, нібыта лічыў усё, што адбываецца, дурным жартам. На нейкі час злачынцу пакінулі аднаго. І тады да яго прыйшла Яна… У цёмнай сукенцы, з укладзенымі на галаве чорнымі косамі, быццам карона царыцы ночы, і з такімі дзёрзкімі зялёнымі вачыма, што Валадковіч, можа, упершыню ў жыцьці адчуў, як сэрца слабне ад чужога пагляду… Яна падышла блізка-блізка, угледзелася ў твар палоннага і ціха, заспакоена прамовіла: