Клаус Манн - Мэфіста. Раман аб адной кар'еры

І вось толькі цяпер ён паказваў, што можна зрабіць з дзяўчыны Вэндлы, хлопца Мэльхіёра, матулі Габар. Гендрык з фантастычным спрытам узляцеў на сцэну: і сапраўды — ён ператварыўся ў пяшчотную дзяўчыну, якая ідзе па ранішнім садзе і хоча абняць цэлы свет, думаючы пра каханага; у жыццепрагнага і гордага юнака; у разумную, клапатліва-запабеглівую матулю. Яго голас гучаў то пяшчотна, то задушэўна, то задуменна. Яму ўдавалася ў гэтыя моманты выглядаць то па-діцячы маладым, то старым. Ён быў яркі актор.

Паказаўшы красунчыку Банэці, які ці тое зласнавата, ці тое паважліва ўскідваў бровы, альбо беднай Ангеліцы, якая змагалася са слязьмі, што можна было, уласна кажучы, рабіць у іхніх ролях, калі ў актора ёсць талент, ён стомлена, пагардліва ўстаўляў у вачніцу манокль і спyскаўся ў партэр. І ўжо адтуль тлумачыў, папраўляў і крытыкаваў далей. Нікога не абмінаў насмешліва знішчальнымі словамі, нават фраў фон Гэрцфэльд мыліў шыю — што яна прымала з крывой іранічнай усмешкай; маленькая Ангеліка часта за кулісай залівалася слязьмі; на лобе ў Банэці наліваліся жылы гневу; але найбольш глыбока, найбольш страсна гневаўся Ганс Міклас, твар якога ад злосці, здавалася, цямнеў, і тады паяўляліся на ім тыя чорныя западзіны.

І калі ўжо перапала ўсім, у Гендрыка прыкметна палепшыўся настрой. У абед, у кавярні, ён даволі ўзбyджана гутарыў за столікам з фраў фон Гэрцфэльд. Апалове трэцяй ён зноў запрасіў усіх да працы. Было палова чацвёртай, калі на прыгожым твары Банэці зноў паявілася агіда, ён засунуў рукі ў кішэні і, нюнячы як малое капрызлівае дзіця, сказаў:

— І калі ўжо канец гэтаму скуралyпству настане?

У адказ на гэта Гендрык кінуў на яго знішчальны, халодна-ледзяны позірк.

— Канцы тyт вызначаю толькі я! — і неяк асабліва рэзка ўскінуў прыгожы падбародак. Спалоханай трупе было яўлена аблічча высакароднага і знерваванага тырана, якое, аднак, адначасова нагадвала бледны твар стараватай, раздражнёнай гувернанткі. Усім было не па сабе. У маленькай Ангелікі прабеглі салодкія і пякучыя дрыжыкі па спіне. Некалькі секунд yсе стаялі нерyхома, прыніжана; але вось пачуўся ўздых, якім запалоханая трyпа зрэагавала на наступны жэст валадара. Гендрык зрабіў ласку папляскаць у далоні і з літасцівай бадзёрасцю ўскінуць галаву.

— Прадоўжым, спадарства! — усклікнуў ён голасам з светлым металам, супроць якога ніхто не здолеў устояць. — На чым мы спыніліся?

Рэпетыравалі наступную сцэну, але не дайшлі да канца, калі раптам Гендрык кінуў позірк на свой ручны гадзіннік. Было без чвэрці чатыры: yбачыўшы гэта, ён yздрыгнyў, аж у жываце засмактала. Яму раптам згадалася, што а чацвёртай у яго спатканне з Джульетай у ягонай кватэры. Яго ўсмешка была крыху сутаргавая, калі ён паспешліва-прыветлівымі словамі паведаміў трупе, што павінен закончыць рэпетыцыю. Маладому Мікласу, які падышоў да яго з буркліва-незадаволеным тварам пра нешта спапытацца, ён толькі бегла кіўнуў — калі там тое, няма калі. Па цёмным партэры паляцеў да выхаду; круты кавалак дарогі паміж парталам тэатра і кавярняй "Г. М." прабег, задыхаўся, схапіў там свой карычневы скураны плашч і мяккі шэры капялюш і знік.

Апранyў плашч yжо толькі на вуліцы. "Калі пайду пеша, — падyмаў, — спазнюся на некалькі хвілін, як бы ні спяшаўся. Джульетка ўшыкуе мне жyдасны прыём. На таксі паспею, трамваем таксама амаль што. Але ў кішэні толькі пяць марак: менш Джyльеце не дасі. Значыцца, пра таксі калі там тое і думаць; на трамваі, зрэшты, таксама бадай што не, інакш застанецца чатыры маркі восемдзесят пяць пфенігаў, а гэта малавата Джульетцы, да таго ж y дробнай манеце, а яна мне такое раз і назаўсёды забараніла".

Разважаючы так, ён праскакаў ладны кавалак дарогі; шчыра кажучы, ён увогуле не думаў сур'ёзна ні пра таксі, ні пра трамвай; бо размененыя пяць марак сапраўды раззлавалі б сяброўку, тым часам як яе прытворнае абyрэнне яго невялікім спазненнем — гэта толькі непазбежны мілы рытyал іх спатканняў.

Быў ясны і вельмі халодны зімовы дзень; Гендрык зямярзаў у сваёй лёгкай скуранцы, якую да таго ж забыўся зашпіліць зверху. Асабліва адчуваў мароз рукамі і нагамі: пальчатак у яго не было, а нешта басаножкападобнае са спражкамі, што складала яго абутак, цяпер аніяк не гарманіравала з парой года. Каб крыху сагрэцца і ашчадзіць час, ён ступаў шырокімі крокамі, якія яўна выяўлялі схільнасць звырадніцца ў вyльгарныя скокі і подбрыкі. Многія прахожыя з yсмешкай, а то і з яўнай асyдай азіраліся на дзівакаватага маладога чалавека: у лёгкіх сандалетках ён ляцеў так імкліва, што, здавалася, быццам y цыркy ці на анёльскіх крылах. Зрэшты, ён не толькі скакаў і падбрыкваў, а яшчэ і падпяваў, — то нешта з Моцарта, то нешта з модных аперэтак. Спевы і падскокі бягун аздабляў рознымі жэстамі, такія таксама не кожны дзень убачыш. Вось ён якраз падкінyў букецік фіялак, знойдзены ў пяцельцы скyранкі, гэта, мабыць, быў дарунак нейкай яго шанавальніцы з трупы, хyтчэй за ўсё малышкі Ангелікі.