Kazimierz Wyka - Modernizm polski

Metafizyka Przybyszewskiego (…) niemożność wzniesienia się do wolności etc. – W. Feldman, Piśmiennictwo polskie , s. 210. [przypis autorski]

powtórzenie formuły Matuszewskiego w Słowacki i nowa sztuka – I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka , Warszawa 1902, s. 274. [przypis autorski]

jest to termin mistyczny, określający duszę wyzwoloną (…) pojęła istotę absolutnego bytu i sama stała się absolutem – K. Czachowski, Syn ziemi kujawskiej i poeta pozaziemskiej tęsknoty, Stanisław Przybyszewski. Księga pamiątkowa , Poznań 1932, s. 25. [przypis autorski]

więc to niższość [człowieka cywilizowanego], że instynkty poddał władzy wysubtelnionych przez kulturę zmysłów, sprawnemu w pracy umysłowej rozumowi? – Z. Daszyńska, Program modernistów , „Prawda” 1889, nr 6. [przypis autorski]

Zagłębiać się w nieświadomych zakątkach duszy (…) niezmierne jej powiązania – S. Lack, Przegląd Przeglądów , „Życie” 1899, nr 5. [przypis autorski]

Mózg wchłonął w siebie doświadczenie wieków (…) jest najboleśniejszą tresurą ducha – Z. Leser, Neurastenicy w literaturze. I. Stanisław Przybyszewski , Lwów 1900, s. 6. [przypis autorski]

To jest tragedia nowożytnego człowieka (…) cofnie się z przerażeniem i na nowo szukać pocznie – S. Przybyszewski, Homo sapiens . [przypis autorski]

Bo Przybyszewski nigdy nie wyszedł z kręgu pojęć, o które donkiszocił się w swojej młodości; wszystkie przemiany, zdarzenia, spłynęły po nim bez śladu – Boy, Znaszli ten kraj , s. 128. [przypis autorski]

Występowałem z zaciekłą namiętnością przeciwko sztuce tendencyjnej (…) a duszę jednostki uważa za przejaw tamte – S. Przybyszewski, Moi współcześni , II, s. 96. [przypis autorski]

Poza moim osobistym „kulturalnym” i „ucywilizowanym ja” (…) ubożuchnych moich wrażeń – S. Przybyszewski, Moi współcześni , I, s. 27. [przypis autorski]

naga dusza była tylko (…) poetycką parafrazą (…) te głupie pięć zmysłów – K. Irzykowski, Pierwszy bilans Przybyszewskiego i jego autorehabilitacja , „Wiadomości Literackie” 1926, nr 6. [przypis autorski]

cała różnica duszy i mózgu (…) ten sam destrukcyjny charakter – J. Żuławski, Prolegomena , Kraków 1902, s. 85 ( Teoria sztuki „nagiej duszy” ). [przypis autorski]

Wszelka synteza natomiast jest twórczością i na odwrót (…) tam będziemy mieli z „nagą duszą” do czynienia – J. Żuławski, Prolegomena , Kraków 1902, s. 86 ( Teoria sztuki „nagiej duszy” ). [przypis autorski]

najlepsza poezja, którą Przybyszewski zrobił, była dydaktyczna (…) w manifestach, w rewelacjach stanowczych – K. Irzykowski, Pierwszy bilans Przybyszewskiego i jego autorehabilitacja , „Wiadomości Literackie” 1926. [przypis autorski]

Naturalizm wchłonął w siebie romantyzm, symbolizm wchłonął w siebie naturalizm – K. Irzykowski, Nowele , wydanie drugie, Stanisławów 1908, s. 123. [przypis autorski]

Człowiek, od czasu jak myśli (…) mglistych widziadeł zrodzonych ze strachu – G. de Maupassant, Horla i inne opowiadania , Warszawa 1961, s. 186. Cytaty pochodzą z drugiej, późniejszej wersji Horli , w której o wiele ostrzej zostały zaakcentowane wchodzące w grę problemy. [przypis autorski]

Jesteśmy bliscy (…) od czterech czy pięciu lat, zdumiewające wyniki – G. de Maupassant, Horla i inne opowiadania , Warszawa 1961, s. 173–174. [przypis autorski]

Aneks VII – patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks VII . [przypis edytorski]

Cóż my wiemy o potędze wiecznie rodzącej się z nieszczęścia, o demonie w nas (…) Horla, który Edgarowi Poe od alkoholu, Baudelaire'owi od haszyszu, Maupassantowi od eteru zginąć kazał – S. Przybyszewski, Wybór pism , oprac. R. Taborski, BN, S I, nr 190, Wrocław 1966, s. 18. ( Z psychologii jednostki twórczej. Chopin i Nietzsche ). [przypis autorski]

świat jest właściwie cudem (…) to jest także wola – K. Irzykowski, Nowele , s. 120–122. Cytat pochodzi z tekstu noszącego tytuł Czym jest Horla? ( Rodzaj programu ), datowanego 5 V 1896. [przypis autorski]

potrójnego ukłonu werbalnego w kierunku Schopenhauera – pesymizmu Schopenhauera w jego układzie aprobowanym przez modernistów młody Irzykowski nie przyjmował do wiadomości. Pisał w Dziennikach : „Nie ma wcale obawy, abym zaraził się pesymizmem od osławionego Schopenhauera. Wprawdzie niejeden – tak mówią i piszą – miał sobie wskutek jego lektury życie odebrać (wbrew właśnie doktrynie Schopenhauera!), ale ja to uważam za fałsz!! Schopenhauer nie mógł być nigdy bezpośrednią przyczyną samobójstwa, coś podobnego twierdzić jest absurdem! Ja nie jestem wcale optymistą, ale przecież pesymizm Schopenhauera w tej formie, w jakiej go dotychczas poznałem, wydaje mi się tylko chimerą i fantazją poetyczną, ale nie filozoficzną. Nawołuje do ascetyzmu – jego własne życie się temu sprzeciwia, gdzież rzetelność? »Zaprzeczenie woli do życia« jest grubym frazesem. Jest wola i jest poznanie, ale poznanie jest tylko formą woli. Któż więc zaprzecza? Schopenhauer przedstawia to wszystko, jakby w człowieku było jakieś nadnaturalne coś, które się w nim zapala, w płomień wybucha i wreszcie wolę pożera. Zresztą być może, że nie rozumiem tej hecy, ale czyż rezultat ma być właśnie dlatego dobrym, że jest trudnym i jednostronnym? Wszystkie paradoksy mają w sobie jakąś drażniącą szyderczą moc i właśnie dlatego im się trudno oprzeć” ( Notatki z życia, obserwacje i motywy , s. 106–107, 7 VIII 1893). – Warto też pamiętać, że doskonale władający językiem niemieckim Irzykowski w swoich sądach o tym filozofie nie polegał na jakichś zasłyszanych wiadomościach, ale gruntownej lekturze. [przypis autorski]

Ostrze antymodernistyczne ma też po prostu wewnętrzna struktura Pałuby (…) po prostu blaga – A. Werner, Człowiek, literatura i konwencje. Refleksja historycznoliteracka w „Pałubie” Karola Irzykowskiego ( Z problemów literatury polskiej XX wieku. Młoda Polska , s. 359). [przypis autorski]

Ja sam, który dawniej odpychałem wszelkie doktryny i szkoły literackie (…) intymizm jest pierwszą większą emanacją mojej istoty – K. Irzykowski, Notatki z życia, obserwacje i motywy , s. 149 (25 I 1897). [przypis autorski]

Aneks V – patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks V . [przypis edytorski]