Kazimierz Wyka - Modernizm polski

Tłum szalejący nad urwiskiem zawodzi pieśń typową dla szukających w szale zapomnienia – W. Orkan, Z tej smutnej ziemi , Lwów 1902, s. 94:

[przypis autorski]

Grzmoty… (…) Spotężmy głos! – W. Orkan, Pomór , Warszawa 1938, s. 143. [przypis autorski]

morze ryczało muzyką Wagnera (…) włosy piorunów – T. Miciński, Xiądz Faust , Kraków 1911, s. 131. [przypis autorski]

Gdyby Napoleon zniszczył świat dla niszczenia (…) Najwyższym! – S. Przybyszewski, Dzieci szatana , s. 63. [przypis autorski]

To, co czynię (…) dogmatem jest niszczenie życia – S. Przybyszewski, Dzieci szatana , s. 227. [przypis autorski]

Postaciom Przybyszewskiego nie wystarczy żadna forma filozoficznego i literackiego niszczycielstwa. Pokpiwają sobie z Nietzschego – W stosunku do Nietzschego nie obowiązuje ich żadna konsekwencja. Falk z aprobatą przyjmuje myśl, że w postępowaniu z kobietami jest prawdziwym nadczłowiekiem. „Hu, hu, nadczłowiek! – śmiał się do rozpuku z tej bajecznej nazwy – tak! nadczłowiek, okrutny, bezsumienny, wspaniały i dobrotliwy… Jestem naturą, nie mam sumienia, bo ona go nie ma” ( Homo sapiens , III, s. 78). Gordon oświadcza, że „Nietzsche-filozof, to czysto burżuazyjny mózg… he, he, he! Nie ma dobra ani zła, ale Nietzsche ciągle mówi o anarchistach jak o psach, które szczekają na wszystkich rynkach europejskich… Bądźcie nadludźmi… Zabawiajcie się nadczłowieczą ideologią, nie dbajcie o burżuazyjny porządek społeczny, przeciwnie, wywracajcie go, druzgoczcie jego tablice, naturalnie na papierze…” ( Dzieci szatana , s. 60–61). [przypis autorski]

Postaciom Przybyszewskiego nie wystarczy żadna forma filozoficznego i literackiego niszczycielstwa (…) lekceważą Schopenhauera – „Śmieszny Schopenhauer, potępiał życie, a nie chciał go poświęcić. – Bakunin był przynajmniej konsekwentny” ( Dzieci szatana , s. 299). [przypis autorski]

marzy im się, że należałoby celem krzewienia anarchizmu wstępować do seminariów duchownych, bo nikt takiego jak ksiądz nie posiada wpływu na lud – S. Przybyszewski, Dzieci szatana , s. 106. [przypis autorski]

Każdy trawiony lękiem (…) wszyscy oni, wszyscy, są moi – S. Przybyszewski, Dzieci szatana , s. 89. [przypis autorski]

Uratowałem cię (…) od całej plugawej, smrodliwej nędzy – S. Przybyszewski, Synowie ziemi , IV, s. 87. [przypis autorski]

Conrad, Joseph , właśc. Józef Konrad Korzeniowski (1857–1924) – powieściopisarz i publicysta angielskojęzyczny polskiego pochodzenia; jego twórczość łączy nurt romantyzmu z pozytywizmem, symbolizmu z impresjonizmem, tematyka dotyczy przede wszystkim kwestii psychologiczno-moralnych; Conrad czerpał w swej prozie obficie z doświadczeń nabytym podczas wieloletniej służby w marynarce handlowej, początkowo we Francji, następnie w Wielkiej Brytanii, gdzie uzyskał stopień kapitana i brytyjskie obywatelstwo; jest autorem licznych powieści (m.in. Szaleństwo Almayera , 1895; Wyrzutek , 1896; Murzyn z załogi „Narcyza” , 1897; Lord Jim , 1900; Nostromo , 1904; Tajny agent , 1907; W oczach Zachodu , 1911; Gra losu , 1913; Smuga cienia , 1917), a także opowiadań (m.in. Jądro ciemności , Tajfun , Amy Foster , Falk ), dramatów i kilku tomów wspomnieniowych (m.in. Zwierciadło morza , 1906; Ze wspomnień , 1912); jego proza doczekała się licznych adaptacji filmowych. [przypis edytorski]

człowiek urósł do wysokości (…) w odmętne czeluści nieskończoności – S. Przybyszewski, Synowie ziemi , III, s. 22–24. [przypis autorski]

Mamże wyznać? (…) wśród najwyższych Przemienień… – T. Miciński, Xiądz Faust , s. 139. [przypis autorski]

Aneks V – patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks V . [przypis edytorski]

Z przyjemnością i dziką satysfakcją (…) widzę skrępowaną wspaniałą postać Lucifera – K. Irzykowski, Notatki z życia, obserwacje i motywy , s. 133 (12 II 1894). Konsekwencje przytoczonego fragmentu prowadzą Irzykowskiego w stronę Pałuby , jego dalszy ciąg przytaczamy [w podrozdziale 4. Horla i konsekwencje (por. cytat zaczynający się od słów: „To, co romansopisarze nazywają boleścią nie do przezwyciężenia (…)”]. [przypis autorski]

Guyau, Jean-Marie (1854–1888) – filozof i poeta fr.; inspirował się myślą Epikura, Epikteta, Platona, Kanta, a także Spencera, zaś w zakresie literatury twórczością Pierre'a Corneille, Victora Hugo i Alfreda de Musset. [przypis edytorski]

Właśnie dlatego, że Boga ujmujemy jako maksimum potęgi (…) by nie chłostał swych dzieci – M. Guyau, Esquisse d'une morale sans obligation ni sanction , Paris 1885, s. 187. Przekład polski, Warszawa 1910. [przypis autorski]

Z kurhanów tamy spiętrzacie wy (…) A wam przeżytą skroń bieli śnieg – J. Nowicki, Pieśni czasu , Tarnów 1904, s. 52. Jeszcze dzisiaj Ignacy Baliński, wydając swoje ówczesne wiersze, na czoło tomu wysuwa rozprawę z poprzednikami Do starszego pokolenia . Por. I. Baliński, Wybór wierszy z lat wielu , Warszawa 1937, s. 7–24. [przypis autorski]

Brzozowski zastrzega się (…) że atakuje samotnie, ale jego atak natychmiast (…) przechodzi w „my pokoleniowe” – S. Brzozowski, My młodzi , „Głos” 1902, nr 50. [przypis autorski]

„Spowiedzią powszechną” (…) zwie Antoni Potocki twórczość Młodej Polski do roku 1900 – A. Potocki, Polska literatura współczesna , Warszawa 1911, II, s. 38. [przypis autorski]

„Pamiętnikiem poetyckim całego pokolenia” nazywa Borowy (…) utwory Langego – W. Borowy, Dziś i wczoraj , Warszawa 1934, s. 203. [przypis autorski]

refleksjonista Lange (…) próbuje w syntetyczny sposób ująć rolę swej generacji, widząc w niej pokolenie przejściowe, niepełne – por. A. Lange, Swemu pokoleniu , „Życie” 1897, nr 3. Podobnie ujmowała tę rolę pokolenia Maria Komornicka w dwóch impresjach lirycznych Przejściowi i Psalm przejściowych ( Forpoczty , Książka zbiorowa przez W. Nałkowskiego, M. Komornicką i C. Jellentę, Lwów 1895, s. 127–134, 196–197) oraz A. Müller w wizji Sursum corda , „Młodość” 1899, nr 4. [przypis autorski]