Kazimierz Wyka - Modernizm polski

Cokolwiek czujesz, czegokolwiek żądasz (…) Staje się brzydkiem i wstrętnem – K. Tetmajer, Poezje , S. IV, wyd. II, Warszawa–Kraków 1902, s. 11–12. [przypis autorski]

Co zostało nam, co wszystko wiemy (…) Głowę zwiesił niemy – K. Tetmajer, Poezje , S. II, wyd. V, s. 19. [przypis autorski]

Kasprowicz, który w etap modernistyczny swój i pokolenia wchodził jako uformowana już indywidualność poetycka, ten zanik wartości przedstawi i odczuje nie jako wyrzut stawiany poprzednikom, ale jako wyrzeczenie się swej przeszłości poetyckiej (…) – podobnie tę przemianę Kasprowicza ujmuje Feldman: Piśmiennictwo polskie , II, s. 115. [przypis autorski]

Nic pewnego, nic określonego w naszych pojęciach: nie ma wiary, która by pozbawioną była wszelkich wątpliwości, nie ma zwątpienia, które by nie miało swych chwil wiary – Z. Przesmycki, Ostatnie objawy w dziedzinie poezji polskiej , „Życie” 1887, nr 12. [przypis autorski]

Rozpacze Faustów i jęki Werterów (…) Nowe zbrodniczych dzieł apoteozy – A. Lange, Rozmyślania , Kraków 1906, s. 97–98. Nie jest wykluczone, że pisząc cytowany poemat Lange miał w pamięci Przygotowanie do Kordiana Słowackiego. Podobnie jak utwór Langego jest ono bowiem ulokowane czasowo na przełomie zegarowym dwu stuleci, u Słowackiego na podobnym przełomie otwierającym wiek XIX. Nie umiem odpowiedzieć, czy istnieje trzeci tego rodzaju tytuł. Pod piórem Langego nawracają niektóre kwestie Szatana w Przygotowaniu , ale całość została wykonana w sposób niedorównujący bogactwu myślowemu i świetności poetyckiej tej uwertury historiozoficznej do Kordiana . [przypis autorski]

Owa to obiektywność bezwzględna (…) można za ideał powieści wziąć powieść Turgieniewa – S. Żeromski, Dzienniki I. 1882–1886 , Warszawa 1953, s. 381–382 (1 VI 1886). [przypis autorski]

Bourget, Paul (1852–1935) – pisarz fr., autor powieści psychologicznych, m.in. La Terre promise , członek Akademii Francuskiej (1894). [przypis edytorski]

Dostojewski, Fiodor Michajłowicz (1821–1881) – powieściopisarz ros., uznawany za mistrza prozy realistycznej i psychologicznej; najważniejsze dzieła: Zbrodnia i kara (1866), Idiota (1868), Biesy (1871–72), Bracia Karamazow (1879–80). [przypis edytorski]

Czytam tę powieść Bourgeta (…) Och, jakże dobrze rozumiem powieść – S. Żeromski, Dzienniki I . 1882–1886, Warszawa 1953, s. 381 (31 V 1886). [przypis autorski]

Ani Zola, ani Bourget, ani Prus nawet psychologią tego rodzaju poszczycić się nie mogą. (…) Straszny artyzm odgadywania myśli – S. Żeromski, Dzienniki II . 1886–1887, Warszawa 1954, s. 160 (7 III 1887). [przypis autorski]

Niezmienny typie Hamleta (…) ogarnia go zbestwienie wszystkich uczuć – kolejne cytaty: S. Żeromski, Dzienniki II . 1886–1887, Warszawa 1954, s. 9 (18 XI 1886), s. 174 (17 III 1887), s. 211 (6 V 1887). [przypis autorski]

Ja nie rewolucjonista (…) To ten nasz wiek przeklęty takie dziwolągi tworzy – S. Żeromski, Dzienniki II . 1886–1887, Warszawa 1954, s. 15 (18 XI 1886). [przypis autorski]

Ale dziś… pozbywać się nieświadomości – to i dużo stracić znaczy. (…) Zupełna świadomość siebie – to okropny pesymizm – S. Żeromski, Dzienniki II . 1886–1887, Warszawa 1954, s. 240–241 (28 V 1887). [przypis autorski]

Pomimo wszelkich zaprzeczeń najgłębiej myślący filozof naszego wieku (…) Zapadają w nieurodzajny grunt jak łzy bezcenne, ale go nie zwilżą jak deszcz i nie użyźnią – S. Żeromski, Dzienniki III. 1888–1891 , Warszawa 1956, s. 107 (12 VI 1888), s. 389–390 (26 VIII 1889). Antyteza Schopenhauer – Kościuszko wiąże się biograficznie z odbytą pod koniec czerwca 1889 wycieczką pisarza do Krakowa i jego przeżyciami u wawelskiego grobowca Naczelnika. [przypis autorski]

Pod niewinnym tytułem notatek obiektywisty (…) boleść człowieka spotykającego się z siostrą w burdelu – Żeromski Dzienniki II , s. 128 (15 II 1887). [przypis autorski]

Nie jest to rzecz naturalistyczna wcale (…) obłąkanie z nieświadomością – Żeromski Dzienniki , II, s. 232–233 (22 V 1887). [przypis autorski]

Od pisania dziennika odrywa mię pisanie… powieści. (…) narysować tego człowieka chybionego, straconego dla społeczeństwa – Żeromski Dzienniki II , s. 17 (23 XI 1886). [przypis autorski]

wiotkość tła, podobłocznie i zaświatowo rozcieńczonego (…) wzorów wyszukanych poza krańcami istnienia – K. Włostowski Poezja polska o świcie XX-go stulecia , „Ateneum” 1902, II, s. 521. [przypis autorski]

kto jest Tetmajer (…) dobił – S. Przybyszewski, Listy I, s. 112. [przypis edytorski]

Tadeusz Żeleński dzieli dowcipnie Młodą Polskę na tatrzańską i szatańską – T. Żeleński, Początki Młodej Polski , „Wiadomości Literackie” 1938, nr 48. [przypis autorski]

i jakaś dziwna mię pochwyca, bez brzegu i bez dna tęsknica, niewysłowiony żal – K. Tetmajer, Poezje , s. 105. [przypis autorski]

burza drzew (…) rozwoju – K. Tetmajer, Poezje , S. III, wyd. III, Warszawa–Kraków 1905, s. 5, 63. [przypis autorski]

W pożarze słońca (…) jeszcze raz, jeszcze – K. Tetmajer, Poezje , S. II, s. 207. [przypis autorski]

Nie mam już dziś przy sobie nikogo, nikogo (…) i nic mię nie woła – K. Tetmajer, Poezje , S. II, s. 165. Próbę nowej waloryzacji techniki artystycznej oraz recepcji Tetmajera przez współczesnych podjąłem w szkicu Macie serc waszych wykładaczy , „Życie Literackie” 1965, nr 15. [przypis autorski]

ów zanik indywidualności (o ile ona istniała) na rzecz wierności wspólnym nakazom uczuciowym świadczy o sile modernizmu (…) Powszechnie dorabiano sobie (…) postawę dusz silnych i rozczarowanych – por. Z. Dębicki Ekstaza , Lwów 1898, s. 57, 67, 99–100; Noce bezsenne , Lwów 1900, s. 81; E. Słoński Noc , Warszawa 1902, s. 29, 41–52; S. Brzozowski Nim serce ucichło , Warszawa 1910, s. 30; W. Korab-Brzozowski Dusza mówiąca , Warszawa 1910, s. 47, 58; T. Miciński W mroku gwiazd , Kraków 1902, s. 33; W. Lieder Poezje , Kraków 1889, I, s. 59; A. Lange Poezje , II, s. 3; M. Srokowski Chore sny , Lwów 1899, s. 22; J. Sten Poezje , Warszawa 1899, s. 31; J. Żuławski Poezje , s. 118; K. Sterling Nastroje , Warszawa 1900, s. 10; J. Wroczyński Gawoty gwiezdne , Lwów 1905, s. 51–52. Wszyscy ci poeci na swój sposób powtarzają argumentację, która w pisanych szpilką na bibułce wierszykach Dębickiego brzmi następująco: