Honoré de Balzac - Stracone złudzenia

Sfinks (mit. gr.) – skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; symbol tajemniczości, przenośnie: zagadkowa istota. [przypis edytorski]

pantalony (z fr., daw.) – dziś: spodnie. [przypis edytorski]

faworyty (daw.) – baczki, bokobrody. [przypis edytorski]

epistoła – daw.: list; przen. długi, nudny list. [przypis edytorski]

Buonaparte – prawdziwe brzmienie nazwiska cesarza Napoleona Bonapartego, który urodził się na Korsyce w szlacheckiej rodzinie pochodzenia włoskiego i zmienił nazwisko w wieku 27 lat; pierwotne brzmienie było używane przez jego wrogów dla wyrażenia pogardy dla obcego, który koronował się na władcę Francji. [przypis edytorski]

kamea (z wł.) – ozdoba z kamienia szlachetnego lub półszlachetnego z płaskorzeźbą. [przypis edytorski]

wielki wikariusz – tu: generalny wikariusz, duchowny wyznaczony przez biskupa diecezjalnego do pomocy w zarządzaniu całą diecezją jako jego pełnomocnik. [przypis edytorski]

Legia Honorowa – najwyższy order francuski, ustanowiony przez Napoleona I w 1802 r. [przypis edytorski]

niepodobieństwo (daw.) – coś niemożliwego a. nieprawdopodobnego. [przypis edytorski]

Cyceron , właśc. Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) – najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, polityk, pisarz. [przypis edytorski]

solfedżio , częściej: solfeż (z wł. solfeggio ) – czytanie nut głosem, podstawowe ćwiczenie w nauce śpiewu. [przypis edytorski]

jąć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]

transpozycja – tu: zamiana, przestawienie. [przypis edytorski]

kompars (daw., z fr.) – aktor występujący w roli drugoplanowej, statysta. [przypis edytorski]

myśliwiec (daw.) – myśliwy. [przypis edytorski]

zazdrosny jak Maur – odniesienie do postaci Maura Otella, tytułowego bohatera sztuki Szekspira, który powodowany obsesyjną zazdrością udusił swoją żonę, Desdemonę; Maurowie to europejska nazwa na określenie muzułmańskich mieszkańców Płw. Iberyjskiego i płn.-zach. Afryki, z pochodzenia w większości Berberów (rdzennych mieszkańców Afryki Płn.). [przypis edytorski]

kibić (daw.) – talia. [przypis edytorski]

stadło (daw.) – małżeństwo, związek małżeński; para małżeńska. [przypis edytorski]

dandys – mężczyzna przesadnie zwracający uwagę na strój i formy towarzyskie. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) – dziś: dziecinada; postępowanie dziecinne, właściwe dzieciom, a nie dojrzałym ludziom. [przypis edytorski]

factotum (łac. fac totum : rób wszystko) – zaufana osoba, wypełniająca wszelkie polecenia. [przypis edytorski]

fontaź (z fr.) – fantazyjna, luźna kokarda noszona pod szyją przez mężczyzn, rodzaj dawnego krawata. [przypis edytorski]

Rossini, Gioachino Antonio (1792–1868) – włoski kompozytor operowy. [przypis edytorski]

gruby (daw.) – prostacki, prymitywny. [przypis edytorski]

szwajcar (daw.) – umundurowany sługa kościelny pilnujący porządku podczas nabożeństw i procesji. [przypis edytorski]

whist (ang.) – milczenie [w XVII w. w Anglii karciana gra w wista była znana jako whisk , od czasownika znaczącego: machnąć, śmignąć, później nazwa uległa zmianie, zapewne pod wpływem wykrzyknienia whist : cicho, cisza; red. WL]. [przypis tłumacza]

buduar – pokój pani domu służący do odpoczynku. [przypis edytorski]

okiść – zamarznięty śnieg zwieszający się z gałęzi. [przypis edytorski]

ócz (daw.) – dziś popr. forma D. l.mn: oczu. [przypis edytorski]

Malwina, Fingal – bohaterowie epickich, rzekomo starożytnych poematów celtyckich Pieśni Osjana , opublikowanych w 1760 przez Jamesa Macphersona jako tłumaczenie z języka gaelickiego; mimo że w 1805 starożytny epos okazał się falsyfikatem, a rzekomy tłumacz autorem, tekst zyskał ogromną popularność w dobie romantyzmu i był tłumaczony na liczne języki w całej Europie. [przypis edytorski]

gryzetka (daw., z fr. gris : szary; grisette : tania, szara tkanina ubraniowa) – we Francji: młoda dziewczyna pracująca jako szwaczka, ekspedientka, modystka; nazwa od koloru odzieży noszonej z konieczności przez takie osoby. [przypis edytorski]

Nemrod a. Nimrod – biblijny prawnuk Noego, sławny myśliwy. [przypis edytorski]

mina (daw.) – kopalnia. [przypis edytorski]

okres – retorycznie ukształtowane zdanie złożone, stanowiące całość znaczeniową. [przypis edytorski]

Klaryssa Richardsona, Kamilla Chéniera, Delia Tibulla, Angelika Ariosta, Franceska Dantego, Alcest Moliera, Figaro Beaumarchais’go, Rebeka Waltera Scotta i Don Kichot Cervantesa – Klaryssa : bohaterka powieści Samuela Richardsona Historia Clarissy Harlowe (1748); Kamilla (Camille): imię ukochanej w elegiach francuskiego poety André Chéniera; Delia : literacki pseudonim, pod jakim opiewał swoją ukochaną rzymski poeta Tibullus (54–19 p.n.e.); Angelika : jedna z bohaterek poematu rycerskiego Orland szalony Ariosta; Francesca de Rimini (1255–ok.1285): bohaterka historii miłosnej sportretowana w Boskiej komedii Dantego; Alcest : bohater komedii Mizantrop Moliera; Figaro : bohater komedii Beaumarchais’go Cyrulik sewilski oraz Wesele Figara ; Rebeka : bohaterka powieści historycznej Ivanhoe Waltera Scotta; Don Kichot : tytułowy bohater powieści Cervantesa. [przypis edytorski]

uczta Baltazara – motyw zaczerpnięty z Biblii (Dn 5, 1–31). W oblężonym przez Persów Babilonie król Baltazar wydał ucztę, podczas której rozochoceni goście używali naczyń zrabowanych przez dziada Baltazara, Nabuchodonozora, ze świątyni w Jerozolimie, bezczeszcząc je w ten sposób. Wówczas ukazała się ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares , co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone” i oznaczać ma przepowiednię śmierci Baltazara, jak również upadku jego państwa. Proroctwo spełniło się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]