Iван Сяркоў: Мы з Санькам у тыле ворага

— Глядзі, як лупіцца, што вараная!

— Стане мыць — зноў хваліць:

— Глядзі ты, і белая трапляецца, як быццам і немарожаная.

I драць на драчцы яе не трэба, бо сама распаўзаецца, высушыш — крухмал крухмалам, толькі сырамаццю пахне. I пампушкі, ці, як кажа старая, «лапонікі», з яе атрымліваюцца добрыя. А што крыху гніллю нясе, дык няма чаго нам насамі круціць.

— Бач, паны якія! Можна падумаць, што, апроч пячэння, яны нічога і не бачылі.

Ходзяць па вёсцы чуткі: то той пісьмо прыслаў, то гэты. Гавораць людзі, што Пятро-каваль і сам прыйшоў. Праўда, без рукі, але дзякуй і за гэта — усё ж такі мужык, усё ж такі гаспадар у доме. Не баба. Бабе куды ні павярніся — усё прасіць трэба: ці дроў прывезці, ці агарод засеяць. А з мужыком лаўчэй, хоць будзе і без рукі.

Так мяркуе ўся наша хата. А ў хаце цяпер чатыры сям'і пагарэльцаў. Пакуль тыя зямлянкі выкапаюць, але ў цеснаце — не ў крыўдзе.

Я, Глыжка і бабуля, як гаспадары, спім на печы, а астатнія ўпокат на падлозе.

— Ці гэта наш пра дзяцей забыўся, ці ён думае, што я сто гадоў пражыву,— уздыхае старая, калі заходзіць гаворка пра гэтыя самыя пісьмы.

— Адзавецца,— супакойвае яе баба Гапа, а наша бабуля не верыць.

— Ага ж, адзавецца. Можа зямлю парыць ужо. Ён такі ж дурны, як і гэты хлопец, дзе якая ні хвароба — і ён туды лезе, галаву сваю пхае.

Дурны хлопец — гэта я. Толькі не пра мяне размова, а пра бацьку. Мне крыўдна, што бабуля думае пра яго так. Вунь камісар казаў, танк падпаліў. А старая камісаравых слоў слухаць не хоча: дурыў, маўляў, ён нас, а мы вушы развесілі.

Аднойчы ў нядзелю прыйшоў да нас дзед Мікалай. Снег з шапкі абцерушыў, нагамі ў парозе патупаў і неяк па-святочнаму вусы пагладзіў — спачатку адзін вус, потым другі. А пад вусамі ўсмешка.

— Табе што, Мікалай, абаранак далі? — здзіўляецца бабуля, а сама чыгун ставіць на чалеснікі.

— Пісьмо вам,— паведамляе дзед,— ад бацькі.

Ішоў міма сельсавета — забраў.

I на мяне:

— Злазь з печы, грамацей, чытаць будзем.

Ён дастаў з нетраў сваёй бяздоннай кішэні невялічкі, зашмальцаваны трохкутнік, прашыты зялёнымі салдацкімі ніткамі.

Хто яго ведае, як людзі дазнаюцца пра навіны. Не паспеў я ніткі ўспароць, прыбягае цётка Марына.

— Пiсьмо, кажуць, Кірыла прыслаў?

Разгарнуў я пісьмо, зноў дзверы — рып. На парозе Чмышыха-манашка.

— Прыслаў пісьмо Кірыла?

I вось я сяджу ў цэнтры ўвагі. Вакол мяне, хто дзе прымасціўся, суседзі і радня.

«Драствуйце, родныя і блізкія,— чытаю я,— драствуйце, суседзі... Пiшу і не ведаю, ці ёсць каму гэта пісьмо атрымоўваць, ці застаўся хто жывы».

Тут першая ўсхліпнула цётка Марына. Яна ўспомніла маю маці.

— Ой, бедная, не дачакалася, парыць сырую зямельку.

— Ды хопіць, хопіць,— супакойваюць яе, а цётцы ад гэтага яшчэ горш.

— Не магу я, не магу...

Вось гэтую манашку я з хаты выгнаў бы, каб мог. Стаіць, каркае:

— Прыйдзе, мачыху возьме...

Плача баба Гапа. Толькі ў яе свае. Усё па Мірону плача. I ад сына Васіля няма звесткі.

— А ты чытай,— не церпіцца дзеду Мікалаю.

«Калі нікога з сям'і няма, адзавіцеся вы, дарагія суседзі. Я жыў-здароў, чаго і вам жадаю, хаця сербануў усякага: і выходзіў з акружэння, і двойчы ледзь не трапіў у палон, і пад Масквой ледзь танк мяне не затаптаў».

Тут я пераможна паглядзеў на бабулю: што, дурыў камісар? Праўда, я чамусьці не падумаў пра тое, што, калі камісар ляжаў паранены, немцы ад Масквы яшчэ былі далека. Хаця гэта, можа, і другі выпадак. Пра ўсё не напішаш. Зразумела, бацька яго падбіў, інакш затаптаў бы сапраўды.

— Чытай, чытай,— падганяе мяне дзед.

«Але пакуль што, відаць, у Германіі на мяне куля не адліта. Як там наша хата, ці цэлая? Можа усё па ветру пайшло?»

— А лічы, што і пайшло. Адны сцены засталіся,— адгукнулася бабуля. Яе перабіла Чмышыха:

— Не гняві бога, Матрона...

«Зараз я зноў у шпіталі. На гэты раз, відаць, апошні. Адваяваў я свае. Як рана зажыве, відаць, дамоў пусцяць».

— Ну і слава богу. Цяпер мне і паміраць можна,— узрадавалася бабуля.

А дзеду тэта не спадабалася.

— Слава богу, слава богу,— перадражніў ён старую,— а куды паранены? Можа, без рукі ці без нагі...

— Не напісана,— адказаў я.

— А ты пільней чытай! — не паверыў стары.

— Абы галава цэлая! — не здалася бабка.

«Так што адпішыце, як вы там. Як сыны...»

— Рогі растуць,— уставіла старая,

«...як ты, Адарка...»

Тут і я шморгнуў носам, і ў горле нешта перасела, аж голас змяніўся.

Цётка зноў у слёзы.

«...як дзядзька Мікалай і цётка Матрона...»