Iван Сяркоў - Мы з Санькам у тыле ворага

Мурло агледзела мяне з ног да галавы: вялікая дзіравая шапка спаўзае мне на вочы, звісаюць доўгія рукавы, на нагах буркі — ім ужо ідзе трэцяя зіма. Твар у мяне, як у качагара, адны вочы блішчаць. Тут кожны дзень не наўмываешся. Гэта ўсё дало падставу немцу зазначыць, што я «русіш швайн» — руская свіння. А пасля гэтага ён хутка, з пагрозай штосьці такое загергетаў. Я разабраў толькі некалькі слоў:

— ...Цвай русіш зольдатен... 16 16 Два рускія салдаты... (ням.)

— Не разумею,— паціснуў я плячыма.

Мурло нібы звар'яцела. Яно загарланіла так, што ў мяне зазвінела ў вушах. На крык высунулася з бліндажа бабуля і запанкала:

— Пан, паночак, сірата ён, невінаваты ён, ён тут сядзеў...

I пачала плакаць.

Мурло толькі пакасавурылася на старую і ткнула мне пад нос пісталет:

— Пiстоль фарштэен? 17 17 Пiсталет разумееш? (ням.)

— Пiстоль фарштэен,— пацвердзіў я кіўком галавы. Я здагадваюся пра астатняе. Яны шукаюць двух нашых салдат. Магчыма, разведчыкаў.

Немец паказаў мне пісталетам у бок плота, і я пайшоу. Усё гэта як скрозь нейкі туман. Страляць ён хоча мяне, ці што?

— Айн... цвай... драй...— лічыць мурло мае крокі, а перад вачыма старыя, гнілыя дошкі плота. Яны бліжэй і бліжэй. На адной зялёныя лішаі, другая трэснута ўздоўж, ледзь трымаецца на ржавым цвіку. Пад плотам густы, мяккі мурог. Тут была высокая трава, ды бабуля сярпом павыжынала... Чаго яна там галосіць? Абы не балюча было. Абы адразу. Калі ў галаву, то добра...

— Хальт!

Стаю. Чакаю. Што ён там робіць? Цэліцца? Замест стрэлу зноў:

— Ком гэр!

I ўсё пачынаецца спачатку:

— Цвай русіш зольдатэн?

— Нікс фарштэен...

— Пiстоль фарштэен?

— Фарштэен...

Ізноў:

— Форвэрц! 18 18 Наперад! (ням.)

I зноў:

— Айн, цвай, драй...

А бабуля ўсё лямантуе, ламае рукі.

— Мяне застрэльце, дурную,— просіць яна.— Гэта я тут прыдумала застацца. Мяне забіце. Я нажылася, мне і так паміраць. А яго за што?

А ім трэба, каб было за што? Захацелася ім.

Мурло зноў кліча да сябе. Што ён, бясконца так будзе?

Нарэшце той, другі, не вытрымаў. Ён штосьці хутка і горача загаварыу свайму напарніку. Мурло не хоча яго слухаць, а хапае мяне за плечы і штурхае зноў да плота. Я з іх спрэчкі разабраў толькі некалькі слоў:

— ...гер-гер-гер... кляйне... гер-гер... кнабе... 19 19 Малы... хлопчык (ням.)

— гер-гер-гер... алее... гер-гер... швайн... гунд. 20 20 Усе... свінні... сабакі (ням.)

Але больш чым са слоў, зразумела па вачах, па тварах, па ўзмахах рук: яны спрачаюцца страляць мяне ці не. Мурло, відаць, не перакрычыш. Ен стаіць на сваім. Значыць, мне — капцы. Не, другі хапае яго за руку з пісталетам.

I зноў:

— Ком.

На гэты раз за каўнер мяне бярэ худы. Ад моцнага штуршка каленам ніжэй спіны я ластаўкай лячу ў бабульчын бліндаж. Мабыць, таму, што пры палёце трэснуўся лбом аб бервяно, раскалваецца на часткі, як стары гліняны глёк, галава. Мабыць, ад таго, што доўга прастаяў на холадзе, мяне калоціць ліхаманка. Вы думаеце, я спалохаўся? Не, магу і ўсміхнуцца. Толькі ўсмешка нейкая касабокая.

Следам за мной залазіць у бліндаж бабуля.

— Хоць і немец, а чалавек,— гаворыць яна пра чарнявага.— Той бы застрэліў.

Нашы прыйшлі ціха. Раніцой я вылез паглядзець, што робіцца на белым свеце, і здзівіўся: навокал глыбокая, цяжкая, дымная цішыня. Там-сям курэлі яшчэ галавешкі на пажарышчах, паветра было горкае ад пахаў попелу, ад сіняватай, едкай смугі. Белая, усыпаная снегам зямля ў чорных язвах варонак. Згарэла Міронава хата, пагарэлі і многія іншыя, некаторыя немцы разабралі на бліндажы. Вуліца стала шчарбатая: двор цэлы, пяць двароў — адны коміны. А наша жытло ўцалела. Толысі задняй сцяны ў сенцах няма — нязвыкла бачыць з агарода дзверы ў хату, абабітыя саламянымі матамі.

Бягуць па агародах людзі, вяртаюцца з бежанцаў. Вунь Малахі пайшлі, вунь яшчэ нехта — далека. Хто радуецца, хто галосіць, у залежнасці ад таго, што засталося ад двара.

— Няма немцаў, прагналі! — крыкнуў я ў бліндаж і трупіком пабег на шашу. Там грукоча войска. Паглядзець трэба. За мной паплёўся Глыжка, з плачам просіць пачакаць. Вось навязаўся на маю галаву! Без яго, як без солі.

Прыйшлі яшчэ хлапчукі. Стаім і глядзім, абменьваемся ўражаннямі.

— Ух ты! Во, машына! Ды не туды глядзіш — вунь, што пад брызентам.

— То, можа, «кацюша» тая!

— А ты думаў? Канечне, яна.

— Гранаты, глядзі, гранаты якія. Рабрыстыя.