Iван Сяркоў: Мы з Санькам у тыле ворага

I раптам дзесьці далёка, на краю вёскі, пачынае часта-часта ляпаць па бабцы малаток, яму адгукаецца другі у друпм двары, затым у трэцім, чацвёртым і, нарэшце, у нашым, пад самымі вокнамі:

— Цюк-цюк-цюк-цюк-цюк...

Змоўкне на хвіліну і зноў. Гэта бацька наводзіць касу.

Мая бабуля таксама вострыць цаглінай капаніцу. У калгасным садзе яшчэ не выпаланы буракі. Ад гэтых буракоў ва ўсіх аж рукі адвальваюцца.

Бабуля ў мяне малайчына. Ей ужо каля шасцідзесяці, і нішто сабе — як маладая: рухавая, упраўная. Мабыць, таму і называюць яе не па бацьку, а проста так: цёця Моця. Без яе ні адна справа ні ў сваім, ні ў калгасным агародзе не абыходзіцца: і парніковыя рамы шкліць ды абмазвае, і расаду вырошчвае, і памідоры пасынкуе, і грады праполвае, і высадкі малоціць. Людзі здзіўляюцца: адкуль у яе толькі сілы бяруцца?

Твар у бабулі гарбаносы, сухі, валасы густыя і чорныя, вочы зыркія, то насмешлівыя, то калючыя. Яна імі мяне наскрозь бачыць, яна ведае, чым я дыхаю. Вось толькі зубоў у яе мала. Але ўсё роўна хутчэй, чым яна, яблык не згрызеш: дастане з кішэні ножык, шкраб-шкраб-шкраб — і ў рот. Дарэчы, у бабульчынай кішэні знойдзеш не адзін толькі ножык. Там убачыш і новы цвік, і сырамятны раменьчык, і скрутачак медных дроцікаў — што хочаш.

Свой «струмент» бабуля не давярае нікому. Аднойчы бацька сам навастрыў капаніцу наждаком, дык потым бяды не мог абабрацца — не так.

— Ну, глядзі тут, дзеўка. Я пайшла! — крычыць бабуля ў акно, паскрыгатаўшы аб капаніцу цаглінай.

Дзеўка — гэта мая маці. Яна ўжо некалькі год хварэе. Яе і дома лячылі, і клалі ў бальніцу, ды лекі не дапамагалі. Бабуля гаворыць, што маці надарвала сэрца і новага тут не ўставіш.

Маці, охкаючы, топчацца ля печы, грыміць у парозе вілкамі і качаргой, праклінае цяжкія чыгуны.

Стаміўшыся, яна садзіцца на лаўку, і па яе худых шчоках коцяцца слёзы.

— Мам, чаго ты? — спалохана пытаюся я.

— Спіце, спіце,— схамянаецца маці.— Гэта я так, дзеткі, прыпамятавалася жаласлівае...

Але ўжо не спіцца. Мне вельмі шкада маці, і я сам сабе абяцаю, што буду заўсёды яе слухацца і з заўтрашняга дня буду добра пасвіць кабанчыка і гуляць з Глыжкам. Сёння мне яшчэ нельга. Санька назначыў ваенныя манеўры. Ён цяпер у нас Чапаеў, а я яго Пецька.

Наеўшыся тоўчанай бульбы з малаком, мы з Глыжкам выбягаем з хаты. А тут сонца поўны двор, поўная вёска, поўнае неба. На двары ў смецці корпаецца квактуха з куранятамі. Паграбае лапамі, паквохкае, і кураняты трушком да яе. Убачыўшы, што нічога талковага не выкапалася, яны расчаравана разыходзяцца ў бакі. Квактуха сама збянтзжана — павінна ж было штосьці быць! I яна зноў пачынае грабаць, яшчэ больш старанна.

Кабанчык ужо ўзараў паўдвара — увесь лыч да самых вачэй у зямлі. Ён сустракае нас, як блізкіх прыяцеляў, вясёлым рохканнем:

— Рох-рох-рох! — Кабанчык быццам пытае: што, хлопцы, пойдзем пакапаем мурог на поплаве?

Але больш за ўсё ўзрадаваўся нашаму з'яўленню Жук. Ён аж затанцаваў каля сваёй будкі, бразгаючы ланцугом. У яго сабачых вачах нямы папрок: ну і спіце ж вы, як паны! А вось хлеба вынесці, мабыць, забыліся.

Санька налятае на мяне, нібы віхор. Ён як з-пад зямлі вырас: грозны і рашучы. Выгаралыя, кудлатыя валасы тырчаць ва ўсе бакі, а на лбе зноў свежы гуз.

— Ты сядзіш вось тут,— накінуўся ён на мяне,— а хутаране нашу крэпасць на поплаве занялі...

Хутаране — гэта такія ж хлопцы, як і мы, толькі з Хутара. А Хутар — вуліца, што па той бок поплаву. У нас з імі даўно ідзе жорсткая барацьба. Гэтыя самыя хутаране, якімі верхаводзіць Пецька Смык, нахабна лічаць сябе чырвонымі, а нас белымі. А ўсё якраз наадварот: чырвоныя — гэта мы, бэлыя — яны. У нас камандзір Чапаеў. Санька не сам гэта прыдумаў. Яго Чапаевым назваў кінамеханік, а цяпер і ўсе людзі так завуць, нават мой бацька. Ен заўсёды смяецца:

— Што, Чапаеў, новы гуз носіш? Ну, нічога, лоб трывалы будзе.

Нам з Санькам вельмі падабалася кіно пра Чапаева. Мы схадзілі за грошы раз-другі, а потым дзе ты іх, гэтых грошай, набярэшся? Вырашылі перахітрыць кінамеханіка. Калі скончыўся першы сеанс, мы залезлі ў куток пад лаўку і сядзім як мышы пад вешкам. Удалося. Мы і ў другі раз, і ў трэці, а на чацвёрты раз...

Мы з Санькам не любім успамінаць, што было на чацвёрты раз. Калі майго сябра выцягнулі з-пад лаўкі, ён сказаў з перапуду:

— Я... я... Ча-ча-паеў...

— Вось я табе дам Чапаеў! — раззлаваўся кінамеханік і вывеў яго з клуба за вуха, а ў калідоры, дзе было процьма народу, аб'явіў:

— Вы бачылі? Ен Чапаеў!