Іван Сяркоў - Мы – хлопцы жывучыя

– Ты сюды давай не хадзі! Твой паміраць будзе, мамка плакаць будзе!

Мы з Санькам не з баязлівых. Падумаеш, страх вялікі – паміраць. Няхай яшчэ што выдумае. А чорны салдат раззлаваўся, пырснуў у наш бок тым самым смярдзючым і проста Саньку на штаны. Мусілі мы ад камеры адступіцца.

– Ой, таечка ты мая! – перабіла Міроніха бабчыны разважанні і мае ўспаміны пра страшную будку. – Чамусьці Марына аж трушком бяжыць.

Цётка Марына, матчына сястра, толькі рыпнула дзвярамі, як бабка спалохана падхапілася з услона:

– Што такое?

З-пад цётчынай хусткі выбіваюцца непрычасаныя, пасівелыя ўжо валасы, шчокі ўзяліся чырвонымі плямамі, вочы прыпухлыя, заплаканыя.

– Андрэй памёр…

Зломак касцянога грабянца ўпаў на падлогу, а наша бабка разгублена забегала ў сваім «хрэнчы» па хаце:

– Ну во… ну во… і мы дажыліся.

Дзядзька Андрэй. Яшчэ на мінулым тыдні ён прыходзіў да нас, корпаўся ў бацькавым цяслярскім інструменце, нешта выбіраў, бо надумаўся быў з калодкі зрабіць жорны. Такі ж высокі, як і раней, такі ж нязграбны, ён усё спрачаўся з начаваўшым у нас салдатам. Дзядзька любіў вучоныя словы, немаведама дзе іх вычытваў, запамінаў і ў любой спрэчцы сыпаў імі, як гарохам:

– Атмасфера цяпер другая. Цяпер у немцаў не тая геаграфія, што ў сорак першым, – даказваў ён салдату.

А салдат лічыў, што «геаграфія» ў іх яшчэ не такая і кепская. Вось заселі за сотню кіламетраў адсюль пад Рагачовам, закапаліся ў зямлю, і не ўкусіш іх, не ўгрызнеш ні з якога боку. Вось табе і «геаграфія»! На гэта дзядзька пераканала адказаў:

– Канвульсіі.

Аж не верыцца, што дзядзькі болей няма на свеце.

– Ну во… ну во… – бегае па хаце бабка. А цётка зноў уголас:

– Ды як жа мне быць, ды як жа мне жыць ды чараду дзяцей расціць? А як жа мне яго з бальніцы прывезці? Ані каня ж у мяне, ані вала…

Надта холадна мне сёння. Век бы не злазіў з печы, калі б не цётка, калі б не гэты яе голас. Мабыць, трэба памагчы. Двое меншых яе таксама ляжаць снапамі, а большаму – Хвядосу – гэтулькі ж, колькі і нашаму Глыжку. Куды яму! А я запрагу Буянчыка і прывязу.

– Не прыцягне, – усумнілася бабка.

– Прыцягне! – упэўнена адказаў я, ператрасаючы на печы рызманы: недзе згубілася шапка.

Дзед Мікалай з месяц таму пачаў запрагаць стрыгунка; зрабіў яму невялікі хамуцік, прыладзіў да саматужных санак аглоблі, сена ношкі дзве пакладзе і вязе з лугу. Спачатку, праўда, жарабок брыкаўся, кідаўся ў бакі, падаў на калені. Цуглі ў зубы далі – змірыўся. Дзе ж ты дзенешся, калі трэба?

Гледзячы, як жарабок аж выпростваецца ў вазку, сапе і макрэе, стары сам упрагаўся побач і ўсё ўздыхаў:

– Малеча горкая. Гуляць бы табе яшчэ ды гуляць. Толькі што тут папішаш, калі вайна? Яна нікому ў зубы не глядзіць: ні малым, ні старым.

Так, вайна не глядзіць. Вось дзед Мікалай хваліўся, што яго цяпер ніякая хвароба не возьме: перахварэў і сыпняком, і нейкай іспанкай яшчэ ў першую сусветную, пры цары. Але злёг і дзед. Другі тыдзень не вылазіць з зямлянкі. Калі б на нагах быў, можа, ён сам сёння паехаў бы. А так мне выпадае, я адзіны мужчына на ўсю радню.

…Спіна і бакі Буянчыка ўзяліся інеем. Ад марозу зліпаецца ў носе. У дзядзькавай світцы і вялізных стаптаных валёнках я сяджу на абярэмку сена і цмокаю на жарабка. Па гладкай дарозе санкі бягуць ходка, затое на ўхабінах не конь цягне іх, а яны цягнуць за сабой каня. А на галалёдзе Буянчык бездапаможна коўзаецца, раскірэчваецца, увесь трымціць і часта дыхае, пускаючы з ноздраў клубы пары.

Эх ты, стрыгунок Буянчык! Выходзіць, што дзедава была праўда. Не стаў ты баявым канём, не хадзіць табе, пэўна, у атакі, не таптаць ворагаў капытамі. Надзелі табе хамут да пары, не далі пагуляць і набрацца сілы. Дзедава праўда. Толькі ты не журыся, брат, – пераб’ёмся, перабядуем. Нам з табой абы да вясны, а там будзе сонца і шчаўе. Нам з табой абы бацька прыйшоў з вайны, а там не прападзём!

Цётка казала, што ў горадзе трэба ехаць прама і прама па Савецкай, потым за базарам пераехаць на другую вуліцу і зноў – прама і прама. Няхай бы сама паспрабавала праехаць, калі то мінёры не пускаюць, то дарога завалена каменнем. Доўга мы з Буянчыкам блукалі па анямелым халодным горадзе, пакуль нейкі дзядзька не паказаў на ўскраіне шпітальныя баракі.

У дашчанай будцы каля шпітальных варот паветра густое ад махорачнага дыму. Печка з жалезнай бочкі аж чырвоная. У гарачыні, прапахлай карболкай, прэюць людзі ў світках, ватоўках і шынялях. Хто з кашолкай, хто з торбачкай – прынеслі сваім перадачы. У кутку ціха плача жанчына. Ёй толькі што вярнулі праснак і бутэльку з малаком: таму, каму гэта перадавалі, болей нічога не трэба.