Джейн Веркор - Маўчанне мора (на белорусском языке)

А т э л а

Святло задзьму. Спярша задзьму я свечку,

Пасля яе.

Мы не бачылi, як ён вярнуўся.

Мы ведалi, што ён тут, бо прысутнасць у доме чужынца пазнаецца па шмат якiх прыкметах, нават тады, калi ён i нябачны. Але многа дзён - больш за тыдзень - мы яго не бачылi.

Цi прызнацца мне? Яго адсутнасць не давала мне спакою. Я думаў пра яго; не ведаю, цi адчуваў я спагаду i хваляванне. Мы не заводзiлi гутарку пра яго. Але калi часам мы чулi над сабою ўвечары глухi стук яго няроўных крокаў, то па ўвазе, з якою пачынала вязаць пляменнiца, па некаторых ледзь прыкметных рысах, што надавалi яе твару выраз адначасова ўпарты i засяроджаны, я адчуваў, што яна падзяляе мае думкi.

Аднойчы мне прыйшлося пайсцi ў камендатуру на нейкi выклiк. Калi я запаўняў паперы, Эбрэнак выйшаў са свайго кабiнета. Спачатку ён не заўважыў мяне i загаварыў з сяржантам, што сядзеў за столiкам каля вялiкага люстэрка на сцяне. Я пачуў яго глухi i пявучы голас i, хоць мне ўжо не было чаго рабiць у камендатуры, не ведаю чаму, застаўся - я хваляваўся, нiбы чакаў нейкае развязкi. Я ўбачыў у люстэрку яго бледны i змарнелы твар. Вочы яго ўзнялiся i сустрэлiся з маiмi, мы глядзелi адзiн на аднаго колькi хвiлiнак, пасля ён павярнуўся тварам да мяне. Вусны яго растулiлiся, ён павольна i лёгка падняў руку i адразу ж яе апусцiў. Ледзь прыкметна, не адводзячы ад мяне погляду, пакруцiў галавою з нейкай усхваляванай нерашучасцю, нiбы казаў сабе "не". Пасля пакланiўся, апусцiў вочы i, пакульгваючы, пайшоў у свой кабiнет.

Я нiчога не сказаў пляменнiцы. Але жаночая здагадлiвасць - неверагодная. Увесь вечар яна адводзiла вочы ад вязання, кожную хвiлiну ўглядалася мне ў твар, быццам спрабавала прачытаць на iм што-небудзь, пакуль я старанна распальваў люльку, з цяжкасцю захоўваючы спакой. Урэшце яна апусцiла рукi, робячы выгляд, што стамiлася, адклала вязанне. Пацерла пальцамi лоб, быццам адганяла мiгрэнь, i сказала мне, пацалаваўшы, што пойдзе спаць. Мне здалося, што ў яе прыгожых шэрых вачах стаяць папрок i сум. Яна пайшла, i я адчуў, што мяне апаноўвае недарэчны гнеў: я сердаваў i на сваю безразважлiвасць i на сваю безразважлiвую пляменнiцу. Што гэта яшчэ за вар'яцтва?! Але адказаць сабе на гэта я не мог. Калi ўжо гэта i было вар'яцтва, то яно мела глыбокiя каранi.

Толькi праз тры днi пачулi мы зноў знаёмыя няроўныя крокi, якiя гэтым разам, бясспрэчна, наблiжалiся да нас. Мы якраз канчалi каву. Я ўспомнiў раптам той зiмовы вечар паўгадавое даўнасцi, калi мы ўпершыню пачулi гэтыя крокi, i падумаў, што сёння таксама дождж. Моцны дождж сек з самага ранку. Роўны i настойлiвы, ён затапiў усё наўкол i нават жытло напоўнiў нейкай халоднай няўтульнасцю. Пляменнiца накiнула на плечы шаўковую хустку з малюнкам Жана Както: дзесяць рук, поўных унутранай трывогi, млява паказваюць адна на адну. Я саграваў люлькаю пальцы - i гэта быў лiпень!

Ён прайшоў праз пярэднi пакой, пасля зарыпелi прыступкi лесвiцы. Спускаўся ён усё цяжэй i цяжэй, але ж не ваганне адчувалася ў гэтым, а воля чалавека, што рашыўся на вельмi цяжкае выпрабаванне. Пляменнiца глядзела на мяне ўвесь гэты час так, быццам нiчога не бачыла, быццам на ўсё забылася. Калi рыпнула апошняя прыступка i настала доўгая цiшыня, пляменнiца адарвала ад мяне вочы, i я ўбачыў, як пацяжэлi яе павекi, як схiлiлася галава. Урэшце яна стомлена адкiнулася на спiнку крэсла.

Наўрад цi гэтая цiшыня стаяла больш за некалькi хвiлiнак, але хвiлiны гэтыя былi надзвычай доўгiя. Мне здавалася, што я бачыў, як чалавек за дзвярыма стаiць з паднятаю рукою i ўсё аддаляе той момант, калi ён адным стукам паставiць на карту сваю будучыню... Урэшце ён пастукаў. У гэтым стуку не было нi лёгкасцi вагання, нi раптоўнасцi пераадоленай нясмеласцi. Ён пастукаў тры разы - выразна, упэўнена i спакойна, быццам адганяў апошнiя сумненнi. Я чакаў, што, як i раней, ён зараз жа ўвойдзе. Але ён не адчыняў дзвярэй, быццам чакаў, што мы гэта зробiм самi, i тады мяне ахапiла неверагоднае хваляванне: супрацьлеглыя, нерашучыя жаданнi змяшалiся ў iм з мноствам пытанняў; з кожнаю хвiлiнай, што iмчалiся, як мне здавалася, усё хутчэй i хутчэй, быццам лавiна, адчуванне гэтае рабiлася ўсё цяжэйшае, усё больш безвыходнае. Цi трэба адказваць? Адкуль, з якой нагоды гэта перамена? Чаму ў гэты вечар наш кватарант чакаў, што мы ўрэшце парушым маўчанне, стойкасць якога ён так ухваляў да гэтага часу ўсiмi сваiмi паводзiнамi? Што загадвала мне ў гэты вечар - у гэты час - пачуццё годнасцi?

Я паглядзеў на пляменнiцу, каб знайсцi ў яе вачах ухвалу альбо якi iншы знак, але яна сама глядзела на клямку. Глядзела тым нечалавечым пiльным позiркам, якi ўжо аднойчы ўразiў мяне - быццам нiчога iншага i не бачыла, быццам на ўсё забылася. Яна была вельмi бледная. Потым я прыкмецiў, як растулiлiся яе вусны i агалiлася ў пакутнай грымасе тонкая лiнiя зубоў. Якiмi ж простымi здалiся мне мае ваганнi ў параўнаннi з гэтай душэўнай драмай, што раскрылася так раптоўна. Я страцiў апошнюю сiлу. У гэты момант пачулiся два новыя ўдары - толькi два, два слабыя таропкiя ўдары, - i пляменнiца сказала: