Джейн Веркор - Маўчанне мора (на белорусском языке)

- Чаму я так люблю гэты пакой? - сказаў ён задуменна. - Не такi ўжо ён прыгожы - выбачайце!.. - Ён засмяяўся. - Я хачу сказаць, што гэта не музей. Пра вашу мэблю нiяк не скажаш, што гэта цуд мастацтва!.. Але ж у гэтага пакоя ёсць душа. Усё гэта жытло - жывое.

Ён стаяў перад палiцамi з кнiгамi, з ласкавай лёгкасцю праводзiў пальцамi па пераплётах.

- ...Бальаак, Барэс, Бадлер, Бамаршэ, Буало, Бюфон... Шатабрыян, Карнэль, Дэкарт, Фенелон, Флабэр... Лафантэн, Франс, Гацье, Гюго... Якiя мастакi! сказаў ён,i ўсмiхнуўшыся. - А гэта ж усяго толькi некалькi палiц.." Ёсць яшчэ Мальер, Рабле, Расiн, Паскаль, Стэндаль, Вальтэр, Мантэнь i ўсе астатнiя... Час ад часу ён здзiўляўся - мусiць, тады, калi сустракаў нечаканае iмя.

- Гаворачы пра Англiю, перш за ўсё ўспамiнаюць Шэкспiра, пра Iталiю Дантэ, пра Гiшпанiю - Сервантэса. Бяруцца за нас - зараз жа кажуць: Гётэ. А потым трэба корпацца ў памяцi. А калi гаворка заходзiць пра Францыю? Хто прыгадаецца адразу? Мальер? Расiн? Гюго? Вальтэр? Рабле? Хто? Не ведаеш, каго i выбраць.

Ён павярнуўся да нас i дадаў сур'ёзна:

- Але што да музыкi - тут ужо пашукайце ў нас: Бах, Гендэль, Бетховен, Вагнер, Моцарт... Якое iмя вы ўспомнiце першае? А мы ваюем!.. - сказаў ён сумна. Пасля вярнуўся да камiна i з усмешкаю паглядзеў на пляменнiцу. - Але гэтая вайна апошняя! Больш ваяваць мы не будзем: мы з'яднаемся. - Каля вачэй у яго з'явiлiся маршчынкi, на шчоках - ямачкi, блiснулi белыя зубы, i ён весела сказаў: - З'яднаемся, - пасля пацвердзiў свае словы лёгкiм рухам галавы i дадаў, памаўчаўшы: - Калi мы ўвайшлi ў Сэнт, я быў проста шчаслiвы, так добра нас сустракалi. Думаў, што ўсё будзе лёгка. Адно ж пасля зразумеў, што гэта была баязлiвасць. - Ён пасур'ёзнеў. - Я стаў пагарджаць гэтымi людзьмi, пачаў баяцца за Францыю. Думаў: няўжо яна так змянiлася? Але не! Яна не змянiлася! Я зразумеў гэта пазней, i цяпер мяне робiць шчаслiвым яе строгi i стрыманы твар.

Ён паглядзеў на мяне, - я адвёў вочы, - потым вакол сябе, i ўрэшце погляд яго зноў спынiўся на бязлiтасна абыякавым твары пляменнiцы.

- Я шчаслiвы, што сустрэў тут старога чалавека з пачуццём годнасцi. I маўклiвую дзяўчыну. Трэба перамагчы гэтае маўчанне Францыi. Мне гэта люба.

Ён глядзеў на пляменнiцу, на яе ўпарты, замкнёны i чысты твар, глядзеў моўчкi, з сур'ёзнаю настойлiвасцю, але ў гэтай настойлiвасцi таiлася нейкая ўсмешка. Пляменнiца адчувала гэта. Я ўбачыў, як яна пачырванела, мiж яе бровамi з'явiлася маршчынка. Пальцы занадта таропка цягнулi iголку здавалася, нiтка вось-вось парвецца.

- Вядома, - зноў загудзеў ён, - так будзе лепш. Намнога лепш. Мы створым непахiсны саюз - саюз, у якiм кожны набудзе велiч... Ёсць цудоўная казка для дзяцей, якую чытаў я, чыталi вы, чытаў увесь свет. Не ведаю, як у вас, а ў нас яна называецца "Das Tier und die Schone" - "Страшыдла i Прыгажуня". Бедная Прыгажуня - бяссiльная нявольнiца Страшыдлы, якое бязлiтасна не адпускае яе ад сябе нi на хвiлiну... Прыгажуня горда i мужна пераносiць свае пакуты... Але Страшыдла лепшае, чым здаецца. Яно не ведае вытанчаных манер! Яно нязграбнае, прыкрае, проста пачварнае побач з Прыгажуняй. Але ў Страшыдлы ёсць сэрца, у яго ёсць душа, i ў гэтай душы жывуць высокiя iмкненнi. Толькi б Прыгажуня захацела яго зразумець!.. Але ж не, яна гэтага не хоча. Аднак iдуць днi, i яна спакваля пачынае прыкмячаць у вачах ненавiснага турэмшчыка душэўнае святло, штосьцi падобнае на малiтву i каханне. Яна ўжо не так балюча адчувае на сабе цяжар лапы Страшыдлы, лягчэй пераносiць аковы свайго палону... Яе кранае яго пастаянства. Яна перастае ненавiдзець Страшыдлу, падае яму руку - i раптам знiкаюць вядзьмарскiя чары, пад пачварнаю ўладай якiх быў рыцар... Перад Прыгажуняй рыцар - прыгожы i чысты, лагодны i выхаваны. А кожны пацалунак Прыгажунi аздабляе яго новымi адмысловымi вартасцямi... Найвышэйшае шчасце спадарожнiчае iх шлюбу. Дзецi iх, у якiх усё больш прыгажэе суквецце бацькоўскiх талентаў, - самыя цудоўныя з усiх, каго нараджала зямля... Вам даспадобы гэтая казка? Я заўсёды яе любiў. Часта перачытваў. Плакаў над ёю. Асаблiва кранала мяне Страшыдла: я так добра разумеў яго пакуты... Нават сёння хвалююся...

Ён змоўк, удыхнуў з усяе сiлы паветра i пакланiўся:

- Дабранач.

Аднойчы вечарам, падняўшыся да сябе па тытунь, я пачуў гукi фiсгармонii. Гэта былi "Восьмая прэлюдыя i фуга", якiя пляменнiца развучвала яшчэ да разгрому. Ноты так i засталiся адкрытыя на той самай старонцы: да гэтага вечара пляменнiца не рашалася зноў падысцi да фiсгармонii. Музыка выклiкала ўва мне i задавальненне i здзiўленне: якая ўнутраная неабходнасць падштурхнула пляменнiцу да iнструмента?