Уладзімер Дудзіцкі - Напярэймы жаданьням

І вазамі гора таго ня вывезеш. А можа й вывезецца калі-небудзь?

О, каб заварушыўся пыл збуцьвянелых касьцей, каб падняліся паточаныя касьцяедамі галовы-чарапы, каб падняліся ды сталі тварам да сонца жывасілам закапаныя душаедамі беларускія душы! І каб усе яны, падымаючы вялізарнае гора, сказалі магільным голасам:

— Вось яна, вялізарная беларуская праўда! Бярэце яе, браты, і сьвету паказвайце!

— Глядзеце на яе, душагубы, і падайце пласьмя на сплямленую вамі зямлю!..

У кутку, на скарэлым ад крыві гнілым памосьце камэры нумар тры, паміраў, прыкрыты лахманамі, чалавек — малады аграном. Трымаючы руку над ягоным сэрцам, настаўнік Цімох Баравец плакаў і прыгаварваў:

— Сьпі, дарагі Зьнябыціч... Сьпі, пухам табе будзе нашая зямелька...

Калі-ж чалавек сканаў, усе перахрысьціліся.

Баравец, нічога не гаворачы, выняў з кішані некалькі шматкоў зашмульцанай паперы і сказаў:

— Няхай будзе помнікам яму запісанае зь ягоных вуснаў:

«Чалавек пакінуў усё. Узяў толькі, як гаварылі суседзі, невялікі акраец хлеба, слоік мёду ад пчолаў свае гадоўлі й пляшку бярозавага соку, каб смагу было чым прагнаць у дарозе. Узяў і пайшоў...

Чужыя людзі, грабучы дабро хаты, знайшлі ў скрутку бяросты сьпісаны аркуш паперы. Пісьмо было чыстым, ураўнаважаным, літары — буйныя, выразныя. Глядзіш і думаеш: пісаў чалавек стараючыся, нібы вякам пакідаючы словы свае душы. І палажыў-жа не абы-дзе, а за абразамі працы славутых мастакоў Бацькаўшчыны: за абразом суцэльнае фігуры Хрыста з паднятай для благаслаўленьня правай рукой і круглай зеленавата-блакітнай дзяржавай (зямной куляй) у левай і за абразом кампазыцыі на тэму змаганьня архімандрыта Міхала з д’яблам...

Наверсе на тым аркушы было напісана: «Сон Зьнябыціча».

Баравец уздыхнуў, яшчэ раз перахрысьціўся, падняў над галавою шматок паперы і, паказваючы пальцам, сказаў: «Бачыце, гэта напісана самім Зьнябыцічам, запісана ўсё тое, што ён бачыў у сьне ды што запісаў на загад свайго прадзеда, які ў сьне прысьніўся».

...Прадзед Лукаш узяў мяне за руку й падвёў да вакна:

— Бойся Бога, праўнук, і не гняві мае крыві, — глуха сказаў ён,паказваючы на вялікі квяцісты сад. — Хто дазволіў гэтым людзям глуміцца над сьвятымі дарамі? Хіба-ж не абліваецца крывёю сэрца тваё, гледзячы, як валяцца пад сякераю на грэшную зямлю поўныя жыцьця й соку моцныя, маладыя дрэвы? Кайся, мой праўнук!

Прадзед перадаў у мае рукі невялікі абраз Хрыста й загадаў перад ім укленчыць.

— Маліся! Душа твая знойдзе мяне ў пушчы, калі цела будзе вартым літасьці, — сказаў і зьнік.

Малітва запоўніла й апанавала ўсю маю істоту. Я ня бачыў і не адчуваў нават свайго глыбокага дыханьня. Ня істота, а душа, здавалася, ахінала маю істоту — гэтакая незямная чулася лёгкасьць. От-от узмахне нябачнымі крыламі цела, страціўшы звыклую вагу, і панясе душу ў празрысты блакіт, туды, дзе ў векавечнай згодзе й паслухмянасьці, аддаўшы сябе няўяўнай сіле сьвету, нячутна й таямніча абходзяць свае арбіты мільярды вялічэзных, пазнаных і не пазнаных яшчэ розумам чалавека нябесных целаў.

Яшчэ адна малітва, яшчэ... І душа мая ў густой вільготнасьці воблакаў. Іхныя драбнюткія кроплі абдалі мяне халоднай пякучасьцю, цела ўтраціла раўнавагу, і, з шумам праразаючы паветра, лячу, здалося, у нейкую прорву. Перад вачыма загойдаліся ружовыя пухіры й зьніклі. Прастору запоўніла цьмяна-шэрая смуга балот, потым глуха зашумела пушча. Адчынілася нейкае дзівоснае царства... Пачалі выступаць нячутыя й нябачаныя дагэтуль вяліканы-дрэвы, нейкія безгаловыя галабокія людзі, даўгахвостыя чырванакрылыя дзюбастыя птушкі й чорныя сьмяротныя дзіды. Раптоўна ўсё гэта зьблізілася й страціла свае першапачатковыя формы.

Ізноў цемра й пусьціня.

Іду ў невядомым кірунку. Іду вобмацкам. Цела адчула пякельную гарачыню: зь зямлі вырасьлі напаленыя дачырвана зялезныя слупы, а вакол слупоў — залатая сьцежка-апаяска...

Іду апранутым у мантыю славы. Іду не адзін: павольнай сьвяшчэннай хадою вядуць мяне па залатой апаясцы сівабародыя, удумлівыя апосталы. Апаяска падымаецца ўгору й ператвараецца ў залаты абруч на высокай і стромай гары. Па-над гарою, як рукою падаць, — агністае сонца. Вось яно зь лёгкасьцю пушынкі спадае проста на мае далоні, і я прачытаў на срэбнай лішцьве выбіты чорнымі літарамі такі надпіс:

Хто з паўсотні разоў абнясе мяне, ідучы краем залатога абруча, навокал гары, пераадолее равучыя падуны скалістых лёхаў і не ўпадзе ў зманлівы вір бяздоннага мора ў нізе гары, той здабудзе вечную славу, і ніколі не зазнаюць гора й няшчасьця ягоныя нашчадкі. А хто сацьмее ад нуды й страху, ня выканаўшы ўмовы, упадзе ў страшэнную няласку, і ягоныя нашчадкі ніколі не пабачаць сонца...