Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)

- Я зараз вам усё растлумачу, - сказаў Сьцяпан: "Мне трэба было наведацца дамоў, а не адразу бегчы ў пракуратуру, як да спачувальнай цёткi!" - Тут, у паказаньнях сьведкаў, другараднае пераўтворанае ў галоўнае, пане пракурор. Падпальваючы халерную машыну старшынi, я меў на ўвазе завалачы злодзея якраз у суд. Не на тое, каб яму даказваць яго злачынствы, бо такiх магчымасьцяў у мяне няма, але публiчна акампраметаваць i гэтым перашкодзiць у ганебнай яго кар'еры. Нiчога больш. А пра Кiрыну здраду я тады й ня чуў, пане пракурор.

- Акампраметаваць, пашкодзiць... О як-жа любiм мы рабiць гэтае! А для грунтоўнай дзейнасьцi дык нам розуму й не хапае. Толькi крычым, крычым, бо гэтак лягчэй, не? - хваляваўся пракурор. - Хi, адсюль блiзка да дзiвосных высноваў, якiмi вы тут частуеце мяне: суд павiнен быць куратарам грамадзка-гаспадарчага жыцьця, узвысiцца над iм i г. д. Я не раблю памылкi, разьвiваючы вашы думкi, грамадзянiн Сумленевiч? - Пракурор памаўчаў. - У вас, прабачце мне за вострае параўнаньне, наглядаецца гутарковае разуменьне ролi судаводзтва, якое ня можа й не павiнна прэтэндаваць да нечага вышэйшага, чымсьцi злачынства й пакараньне. Вы дапусьцiлiся глупства, па сваёй маладосьцi й непiсьменнасцi ў законах...

- Не, пане пракурор, пра нiякае тут глупства ня можа быць i гаворкi. Усё гэта, што вы сказалi, я ведаю або - дакладней кажучы - ужо ведаю. Скажу большае вам дзiва: я баяўся, што шэф не дапусьцiць да судовага разгляду майго выбрыку, добра ведаючы, да чаго я ва ўсiм гэтым iмкнуся. Я не хулiган, не п'янiца, не валакiта цi дурман, што цягаецца з курвамi. Мне трэба пераканацца, пане пракурор, наколькi структура грамадзскага жыцьця зьяўляецца здольнай самарэгуляваць сябе, самалiквiдаваць аварыi або прадпасылкi, што спараджаюць iх, - Сьцяпан, не пытаючы пра дазвол, налiў сабе з графiну паўшклянкi газаванай вады й выпiў з неэстэтычным пожлуктам (бы конь з карыта ля калодзежа). - Мая жонка, Кiра, ня вытрымала ўзьнiклай сытуацыi. Яна здалася. Я - не. Скажу асьцярожней - пакуль не. Маёй задуме суд, праўда, не дапаможа, але хоць крыху паслужыць ёй. Настолькi, наколькi дазволiць яму ягоная частковасьць. Мо' я й дзiвак? Скажу вам, пане пракурор, што ўчынiў я шмат, каб даказаць сваю рацыю службовымi шляхамi. На жаль, безвынiкова. I так, я й мой шэф, бы два жарабцы, гойсаем побач сябе, спрабоўваючы адзiн аднаму забегчы дарогу. Каму з нас гэта ўдасца - пабачым. Калi над чымсьцi задумоўваюся я зараз, дык над самiм сабою: адкуль у мяне такая заўзятасьць? I трывожуся - цi я ня быў-бы такiм-жа, як ён, калi-б апынуўся ў яго становiшчы? На яго пасадзе. Карацей кажучы: у якой меры чалавек можа стацца незалежным ад умоваў? Быць сабою. Мяне неспакояць, заўважце, памеры зьявы, а не сама зьява, - ён сьцiснуў далонямi скронi.

- Так, - пракурор нешта дадумоўваў. - Ваша патрывожанасьць суцяшае мяне.

- Я, мабыць, выказваюся не на тэму, але iначай не магу, пане пракурор.

- Нiчога страшнага. Вы, калi ласка, гаварэце...

- Мне моцна балiць тое, што зрабiла Кiра, мая жонка. Не паверыце, але мяне ня вельмi ўразiла яе сэксуальная нявернасьць. Я ня ўпэўнены, цi ў дадзеным выпадку можна гаварыць пра шлюбную здраду мне зь яе боку. Божа, колькi разоў я ў думках здраджваў ёй! Гэта старшыню можна абвiнавацiць, мабыць, у згвалчаньнi маёй жонкi, у выкарыстаньнi яе слабасьцi... Ёй здаецца, што магчыма выпрасiць сабе лепшы лёс!

- Ён звабiў яе да сябе? - перапынiў яго пракурор.

- Не, гэта яна прыйшла да яго, каб такiм чынам паўплываць на бег афэры...

- I калi гэты дождж перастане падаць, - пракурор адыйшоўся да акна. Сьцяпан няўцямна змоўк; ён потым, апавядаючы пра гэтае ў час адной зь п'янак, сустрэўся з рэплiкай: "Бо ён, пракурор, не пажадаў слухаць твайго, булава, даносу на родную жонку!"

- Ведаеце, пане пракурор, у рэагаваньнi маёй Кiры - я далей кахаю яе! абурыла мяне нават ня тое, што яна ўсумнiлася ў мужа. У яе пачынаньнях, накiраваных на дапамогу мне, наткнуўся я, надта зьнянацку й прыкра, на ўсё тое жахлiвае ў нашым грамадзтве - iзаляваньне адзiнак, якiя намагаюцца супрацьдзейнiчаць распаду грамадзянскiх асноваў. Зь iх паўсюдна сьмяюцца й кпяць! Да чаго даходзiць: маральнае здароўе лiчыцца ненармальнасьцю! Жыць у супольнасьцi абазначае верыць у сапраўднасьць застольных сьцвярджэньняў: "Мiлiцыя арыштоўвае цябе не за тое, што ты ўкраў, але за тое, што ня ўмеў украсьцi!" Вам, пане пракурор, гэта новае?

- Не.

- Я ўжо ня ведаю, дзе я й хто я?..

Пракурор пацёр пальцамi нос, стрымлiваючы пазяханьне. Ён сеў у крэсла, высунуў шуфлядку зь пiсьмовага стала i ўзяў адтуль колькi пратакольных блянкаў; нацiснуў на пятку даўгапiсу.