Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)

Вельмi добра, што Кiра не здагадваецца пра няшчасце, якiм вымушаны, няхай сабе й часткова, займацца Сьцяпан. Ён упэўнены ў тым, што за яе словамi зацiкаўленьня й спачуваньня штораз блiжэй хавалася-б падазронасьць. Тое надта няўлоўнае чуцьцё недаверу, якое называюць, хiба залiшне, падазронасьцю, як быццам першую прыступку назваць цэлай лесьвiцай.

Капiтан не зьявiўся ў дамоўленую гадзiну, спазьнiўся; ён колькi хвiлiнаў наракаў на недахоп часу, на звалку работы, i заўзята гладзiў парадчэлыя валасы, якiя па-кавалерску ўпрыгожвалi ягоны высокi лоб. Сумленевiч, не чакаючы, пачаў яму расказваць. Сьледчы выслухаў яго даволi безуважлiва й папрасiў характарыстыку - як гэта сказаў ён - нарыс псыхалягiчнага партрэту нябожчыцы. Размова атрымалася нецiкавай.

- Ну, хоць раз вярнуўся ты дамоў як чалавек, - гаварыла Кiра, рыхтуючы абед. Сьцяпан мыў рукi ва ўмывальнiку; намочаным ручнiком нацiраў карак, каб пазбыцца мiгрэны. Ня слухаў жонкi, надакучлiва дбайнай пра яго, i нават пашкадаваў таго пачуцьця задаволенасьцi, зь якiм iшоў з працы. Нёс дахаты гэтую сваю выпадковую пунктуальнасьць, бы падарунак для Кiры. Яна, усё-такi, старэе... - Цi ты, Сьцёпа, яшчэ любiш мяне? - яна выключыла полымя газу пад патэльняй, на якой смажылiся катлеты. Не азiрнулася. - Цi я патрэбная табе?

- Ты, Кiра, лепш дай мне есьцi, - паморшчыўся Сьцяпан. - Давай мы паабедаем, - ён сеў за супрацьлеглы канец стала. Яму хацелася есьцi, i ён таму баяўся, каб ня выбухнуць злосьцю.

"Чорт падкусiў мяне купiць касьцюм!" - нездаволена падумаў пра пiнжак, якi выдаўся яму цяжкiм i нязграбным. (Набыты за танную цану ў "Цэнтралi".)

- Падсмажыць цыбульку, Сьцёпа? - Кiра быццам раздумала сказаць Сьцяпану важнейшае.

- Нашто? Сядай, урэшце, - ён узяўся нарэзаць хлеба. - Пакуль насмажыш цыбулi, дык усё выстыне, - лусты крышылiся яму, пачарсьцвелыя.

Маўклiва паабедалi. Ён азваўся толькi раз. ("Кiра - зноў забуду сказаць табе - трэба пападлiваць вазонiкi на акне, цёплай вадою, каб карэньчыкi не пагнiлi...")

Потым пагаварылi спакайней.

- Што чуваць, Сьцёпа, на працы?

- Нiчога асаблiвага: бавiм час да вечара...

- Ты, бачу, чамусьцi не ў гуморы.

- Хто яго ведае... Нейкая стома напала на мяне.

- Мала сьпiш: трэба мiнiмум восем гадзiнаў, Сьцёпа.

- Трэба.

- Зноў прасядзiш паўночы..

- Не прасяджу...

- Так далей нельга, Сьцёпа.

- Чаго нельга, Кiра?

- Сьцёпа, чаму ты ня слухаеш мяне? - у яе памутнеў голас. - Зачыняесься ў кухнi ды сядзiш у ёй да раньня.

- Не да раньня, Кiра. Часам, здарыцца, да адзiнаццатай... - Гэта была няпраўда. Ён ужо колькi месяцаў кладавiўся спаць пасьля дванаццатай. (Яму, звычайна, ня спалася.)

Вярнуўшыся дамоў, ён з улюбёнасьцю наводзiў парадкi ў пакоях. Зьбiраў, рукамi, сьмяцiнкi на дыванах, сьцiраў шматкаю пыл з падлогi й парэнчаў фатэляў, перавешваў адзеньне ў шафах, чысьцiў абутак, мыў пасуду й гаршкi, дапамагаў Кiры ў гатаваньнi абеду, калi яна не пасьпявала зь iм на час, хадзiў у склеп па бульбу й моркву (тамака ён, а як-жа, даводзiў да геамэтрычнага ладу на палiцах са слоiкамi павiдлаў i бутэлькамi самаробнага вiна), выносiў сьмецьце. Снаваў зь цяжкай задумёнасьцю, а калi гаварыў, дык пра глупствы. Кiра не прыкмячала таго, што Сьцяпан нечым заклапочаны...

Сумленевiч падумваў аб тым, цi ня лепш было-б яму зьмянiць месца працы.

Прадчуваў: роздумы зьяўляюцца пастановай. Хаця-б таму, што выклiкалi яны ў iм супакоенасьць або й захапленьне, ад якога ўставаў ён са звычнага крэсла й хадзiў з кута ў кут. Патрэбна было яму вышукаць прычыну, апраўданьне... Не знаходзiў яе. Яго шанавалi, супрацоўнiкi й начальства, як ураўнаважанага чалавека, якi здолее знайсьцi выйсьце з кожнай, здавалася-б, бязвыхаднай сытуацыi; як таго, якi не падвядзе. Называлi Сумленевiча сапраўдным камунiстам, пакеплiваючы, бо ён не зьяўляўся членам парты!...

2

Штосьцi ня ладзiлася ў Сумленевiча. У сераду, пад канец дня, яму званiў капiтан. Забойства сакратаркi, калi думаў аб iм, навейвала на Сумленевiча сум, ад якога ён страчваў здольнасьць штокольвек разумець. Гэта было неяк падобнае да задуманых iм пошукаў новай працы. Невытлумачальнае спараджала якоесьцi адранцьвеньне, тупую, быццам зубны боль, дрымоту.

Кадравiк прыйшоў з кандыдаткай на сакратарку. Не прыглядаючыся да яе, Сьцяпан падумаў, што сьмерць можа быць i радасьцю... Стаяла перад iм жанчына рэдкай прыгажосьцi, бадай, маладзiца, якой жадалася мець свае грошы, чаго, зрэшты, яна не затойвала.

- Сядайце, калi ласка, - сказаў ён. I кадравiк, з гатоўлiвасьцю задаволенага мужа, паўтарыў ёй словы Сьцяпана, паказваючы на мяккае крэсла ля пiсьмовага стала. Пачакаў, пакуль яна сядзе. - Вы хочаце працаваць у нас? - яе прыгажосьць не дазволiла Сьцяпану глядзець ёй у вочы. "Прыгажосьць у Нiны была прыгажосьцю нахабнай i, мабыць, таму не прыкмячалася яе", - адзначыў за нябожчыцай. - У вас ёсьць вопыт такой працы?