- Ляснеўскi! - гукнуў ён, аднойчы сустрэўшы мяне на вулiцы. - Ляснеўскi!.. Ты што - дахаты?..
- А я ж нiчога не зрабiў.
- Дык што, сёння цябе не запiсалi ў журнал?
- Далiбог, не!
- I вывучыў усё?
- Але ж сёння мяне не выклiкалi!..
Iнспектар задумаўся.
- Штосьцi тут не так! - шапнуў ён. - Ведаеш што, Ляснеўскi, ты тут хвiлiнку пачакай.
- Даражэнькi мой пане iнспектар, дык я ж нi ў чым не вiнаваты!.. Далiбог! Ну далiбог жа!..
- Ага - ты божышся, асёл?.. Пайшлi ж, калi так!.. Калi i праўда, што ты нiчога не натварыў, дык на наступны раз залiчыцца!..
Наогул у пана iнспектара ў мяне быў адкрыты крэдыт, i гэта стварыла мне ў школе пэўную папулярнасць, тым больш грунтоўную, што яна нi ў кiм не абуджала жадання канкурэнцыi.
У лiку некалькiх дзесяткаў першакласнiкаў, адзiн з якiх ужо галiў вусы сапраўднай брытвай, трое цэлымi днямi гулялi пад партай у карты, а iншыя былi здаровыя, як кантанiсты*, быў калека - Юзя. Хлопчык маленькi на свае гады, гарбаты, благi, з сiнiм носiкам, бледнымi вачыма i гладкiмi валасамi. Быў ён такi кволы, што ў дарозе са школы дахаты павiнен быў адпачываць, i такi баязлiвы, што, калi яго выклiкалi адказваць урок, нямеў са страху. Нiколi ён нi з кiм не бiўся, толькi iншых прасiў, каб яго не бiлi. Калi яму аднойчы "далi ляшча" па сухой, як кiёчак, руцэ - самлеў, аднак, апрытомнеўшы, не паскардзiўся.
*Кантанiст - салдацкi сын, выхаванец нiжэйшай вайсковай школы.
Ён не быў сiрата, але бацька прагнаў мацi, а Юзя пакiнуў сабе, сам захацеў кiраваць яго вучобай. Сам хацеў праводзiць сына ў школу, разам з iм праходжвацца, падвучваць яго, аднак не рабiў усяго гэтага з-за недахопу часу, якi ў яго дзiўна хутка знiкаў у Мошкi Лiпы, што гандляваў гарэлкай i аўсяным пiвам.
Такiм чынам у Юзя не было анiякай апекi, а мне часамi здавалася, што на такога мальца нават i бог з неба глядзiць неахвотна.
А грошы ў Юзя ўсё-такi бывалi, па шэсць i па дзесяць грошаў на дзень. За iх ён павiнен быў у перапынку купляць сабе дзве булачкi i сасiску. Але таму, што ўсе з яго здзекавалiся i трэба было неяк страхавацца, ён купляў пяць булачак i раздаваў iх найдужэйшым сябрам, каб мець у iх ласку.
Гэты падатак не вельмi яму дапамагаў, бо апроч пяцi падкупленых было разоў тры болей тых, каго ён не мог падкупiць. Дакучалi яму няспынна. Той ушчыкне, той тузане за валасы, iншы чым-небудзь уколе, яшчэ iншы дасць лузгана, а ўжо найменш адважны назаве гарбатым.
Юзя толькi пасмейваўся на гэтыя жарцiкi, часамi прасiўся: "Годзе ўжо!..", а то i зусiм нiчога не гаварыў - абапрэцца на сваiх худых руках i плача.
Сябры крычалi тады: "Зiрнiце, як горб трасецца!.." i дакучалi яму яшчэ горш.
Я спачатку не звяртаў на гарбатага ўвагi, бо ён здаваўся мне размазнёй. Але аднойчы той наш здаравяк, што ўжо галiўся, сеў перад Юзем i пачаў даваць яму пстрычкi то ў адно, то ў другое вуха. Гарбун плакаў наўзрыд, а клас ажно тросся ад рогату. Тады мяне штосьцi кальнула ў сэрца. Я выхапiў свой нож-складанчык, пырнуў таго дубiну ў руку, да самай касцi, i закрычаў, што я зраблю так кожнаму, хто Юзя зачэпiць!..
У здаравiлы пайшла кроў, ён збялеў як сцяна, i здавалася, што самлее. Увесь клас раптам перастаў рагатаць, а потым пачуўся крык: "Так яму, няхай не лезе да калекi!.." Тут увайшоў настаўнiк, пачуў, што я паранiў сябра нажом, i ўжо хацеў паклiкаць iнспектара i дзядзьку з розгамi, аднак сябры пачалi прасiць за мяне, нават i сам паранены здаравiла. Дык мы пацалавалiся, спачатку я са здаравiлам, пасля ён з Юзем, тады Юзя са мной, - гэтым i абышлося.
На працягу ўсяго ўрока гарбунок усё паварочваўся да мяне i ўсмiхаўся, вiдаць, таму, што за ўвесь гэты час нiхто не даў яму лузгана. У перапынку таксама нiхто яму не дакучаў, а некаторыя сказалi, што будуць Юзя абараняць. Ён iм дзякаваў, але падбег да мяне i хацеў мне даць булку з маслам. Я не ўзяў, ён засаромеўся, а потым цiха сказаў:
- Ведаеш, Ляснеўскi, што, - скажу я табе адзiн сакрэт.
- Гавары, - сказаў я, - толькi хутка.
- У цябе ўжо ёсць друг?
- А навошта ён мне?
- Бачыш, калi б ты захацеў, дык я мог бы стаць тваiм другам.
Я паглядзеў на яго зверху. Ён яшчэ больш разгубiўся i зноў спытаўся тонкiм, прыглушаным галаском:
- Чаму ты не хочаш, каб я быў тваiм другам?
- А навошта мне такi салапяка, як ты!..
Носiк яго пасiнеў больш, чым заўсёды. Юзя хацеў ужо адысцiся, але звярнуўся да мяне яшчэ раз:
- Дык, можа, хочаш, каб я з табою сядзеў?.. Бачыш, я слухаю, калi новае задаюць, я мог бы рабiць за цябе прыклады... Я ўмею добра падказваць...
Гэтая аргументацыя здалася мне сур'ёзнай. Падумаўшы трохi, я прыняў гарбунка за сваю парту, а мой сусед згадзiўся, за пяць булак, уступiць яму сваё месца.
Читать дальше