Баляслаў Прус: Грахі маленства

Увечары, як заўсёды, да мяне прыйшоў мой школьны сябар. Абодва мы жылі ў вёсках, некалькі вёрст адзін ад аднаго, і бачыліся амаль штодня. Гэта быў прыгожы бландзін, лагодныя вочы якога маглі заваражыць не адну жанчыну. Мяне прывабліваў яго непарушны спакой і цвярозы розум.

У гэты дзень я заўважыў, што яму нешта дакучае: глядзеў ён у зямлю і неспакойна пасцёбваў дубцом па нагах. Мне было нязручна пытацца, што так хвалюе яго, ды вось ён сам пачаў:

— Ведаеш, у мяне быў сёння дурны выпадак.

Я здзівіўся: амаль зусім неверагодна было, каб «дурны выпадак» здарыўся з чалавекам, які так умеў валодаць сабою.

— У нас, — гаварыў ён далей, — быў сёння ўранні пажар. Згарэла хата...

— А ты, відаць, кінуўся ў агонь? — перапыніў я яго трохі кпліва.

Ён перасмыкнуў плячыма і, здалося мне, злёгку зачырванеўся; зрэшты, можа, гэта ад бляску сонца, якое заходзіла.

— Загарэліся, — сказаў ён, памаўчаўшы, — каноплі на гарышчы, а за імі і страха. Я чытаў якраз вельмі цікавы раздзел у Сэя, аднак, калі я ўбачыў чорны дым, што віўся клубамі, і языкі полымя, што прабіваліся цераз шчыліны ў коміне, мяне ахапіла абывацельская цікаўнасць і я павалокся туды. Людзі былі на працы, на пажар з'явілася некалькі чалавек: дзве бабы, што лямантавалі на бяду, арганісціха, якая адпалохвала пажар абразом святога Фларыяна, і дзядзька, што раздумваў, аберуч трымаючы пустое вядро. Ад іх я пачуў, што хата на замку, бо гаспадар з гаспадыняй у полі.

«Вось яна, наша сістэма будаўніцтва!.. — падумаў я. — Дом палае, як набіты порахам...»

І сапраўды, праз момант уся страха ўзнялася слупам полымя. Дым лез у вочы, а агонь прыпякаў так моцна, што я, каб не ўзяўся пінжак, павінен быў адысціся крокаў на некалькі.

Тым часам прыбегла больш людзей, з бусакамі, сякерамі і вадой. Адны пачалі абарочваць плот, якому нічога не пагражала, другія лілі ваду такім чынам, што на агонь яна не трапляла, некалькі чалавек былі ўжо мокрыя з ног да галавы, а бабу адну павалілі. Я ім нічога не казаў, бо відно было, што далейшым будынкам нічога не пагражае, а хату ўжо не ўратаваць.

Ды раптам хтосьці закрычаў:

— Там жа дзіця, маленькі Стасік!..

— Дзе? — спытаўся хтосьці другі.

— У хаце, спіць у ночвах каля акна... Выбі каторы шкло, дык жывога яшчэ выцягнеш...

Аднак ніхто не варушыўся. Салома на страсе ўжо згарэла, а кроквы і латы жарыліся, як распалены дрот.

Прызнаюся, калі я пачуў гэта, сэрца маё здрыганулася, як ніколі.

«Калі ніхто не ідзе, — падумаў я, — пайду туды... Каб уратаваць малога, спатрэбіцца паўхвіліны. Часу — аж занадта, аднак — страшэнная гарачыня!..»

— Ды варухніцеся ж вы каторы! — крычалі бабы. — Ах вы, сабачыя душы, а яшчэ мужчыны называюцца!..

— Сама лезь у агонь, калі такая разумная! — агрызнуўся хтосьці з натоўпу. — Там чалавеку адразу канец, а малое, што кураня, і так ужо зайшлося...

«Малайчына, — падумаў я пра самога сябе. — Ніхто не ідзе, а я ўсё вагаюся! А зрэшты, — падказала мне шэптам развага, — якога чорта лезці ў дарэмную авантуру?.. Або ж я ведаю, дзе ляжыць дзіця?.. Можа, вывалілася з начовак?..»

Бэлькі перагаралі ўжо і пачалі з глухім патрэскваннем выгінацца.

«Аднак трэба ўрэшце прабрацца туды, — думаў я, — кожная хвіліна дарагая. Дзіця не павінна ўсё-такі згарэць, як чарвяк... А калі яно ўжо гатова? — зноў падказала развага. — У такім выпадку шкада нават пінжака...»

Здалёк пачуўся страшэнны жаночы крык:

— Ратуйце дзіця!..

— Трымайце яе! — пачуўся крык у адказ. — Палезе ў агонь і загіне...

Я пачуў нейкае шамаценне за мною і той самы крык:

— Пусціце!.. Гэта маё дзіця!..

— Пад пахі яе бяры!.. — крычаў нехта ў адказ.

Я не стрываў і кінуўся наперад. Ахапіў мяне жар, дым, дах затрашчаў над галавой, з коміна пасыпалася цэгла. Я адчуў, што валасы мае тлеюць, і... адступіўся са злосцю. «Што за дурная сентыментальнасць! — падумаў. — Дзеля жменькі чалавечага попелу ператвараць самога сябе ў пудзіла?.. Яшчэ скажуць, што так затанна вырашыў стаць героем!..»

Ды вось раптам мяне штурханула, бегучы да палаючай хаты, нейкая маладая дзяўчына. Пачуўся звон разбітых шыбін, а калі ветрам адмахнула дым, я ўбачыў яе ў акне, — яна перахілілася туды так далёка, што відаць былі непамытыя ногі.

— Што ты робіш, вар'ятка! — закрычаў я. — Там ужо труп, а не дзіця...

— Ягна, вылазь! — крычалі з натоўпу.

Столь абвалілася, ажно ў неба сыпанулі іскры. Дзяўчына знікла ў дыме, а ў мяне пацямнела ў вачах.