Вячаслаў Адамчык - Чужая бацькаўшчына

Няўжо праўда, што ўсё гэта павiнна змянiцца на зямлi – вёска, той далёкi лес, лапiк стракатай рунi на грудку, дзе на другое лета будзе палавець высокае, як троснiк, i густое жыта, потым будзе адлiваць золатам пруткае ржышча i пад восень на сонцы цяплом запахне свежая ралля. I гэтак бясконца. Бясконца будуць мяняцца людзi ў гэтай цiхай, што хаваецца за карычнявата-чорным прысаддзем, вёсцы.

А колькi iх змянiлася ўжо. I нiхто не ведае, чым жыў, пра што думаў гэты даўнейшы чалавек. А ён жа таксама пераходзiў недзе тут кладку, глядзеў з грудка за вёску, радаваўся, што добра паўсходзiла рунь. Улетку аглядаў поле i быў давольны, што выпаў ураджайны год, што будзе ўмалотны колас, будзе хлеб. А хто ведае гэтага чалавека?

Няўжо i я без нiякага следу павiнен згiнуць, растаць, як дым, у гэтым бясконцым свеце?

Мiцю ўзяла трывога, ахапiў страх, у нейкай звар’яцелай гарачынi завiрылi, закружылiся, як глыбокая вада, яго мыслi: ён згiне, прападзе ў гэтым бясконцым свеце – i пасля яго не астанецца нiчога. Няўжо гэта праўда? Няўжо? I ён, як за саломiну, хапiўся зноў за тое, што перадумаў раней, кожны раз сам насам, стаiўшыся перад сном, – ён зробiць нешта вялiкае на гэтай зямлi дзеля сябе i дзеля сваiх людзей, ён пойдзе ваяваць за iхнюю волю. Ён згiне, але яго будуць помнiць. Чалавек павiнен пакiдаць пасля сябе памяць.

Мiцю ахапiла гарачка, перамешаная са злосцю i нейкай вострай, як вар’яцкай, радасцю. Ён успомнiў пра Дварчаны, пастарунак, i яму, ужо ў ашалелай, раз’ятранай радасцi, падумалася, што яго арыштуюць, пасадзяць у турму, але ён не баiцца гэтага. I яму нават пачало хацецца гэтага.

Мiця як ап’янеў ад сваiх думак.

Цвёрдая, сухая сцежка ўбегла ў халодны i настылы лес i скоранька знайшла там вузенькую, засыпаную тлустым цёмна-сiняватым асовым лiсцем дарогу. З ружовых калматых хвоек на цёмныя вокны лужын сыпалася слiзкая кастрыца, жоўтая i лёгкая, як лупiны на цыбулi, кара. У поцемку лесу нiзкiя елачкi трымалi празрыстыя, заледзянелыя пацеркi расы, недзе гулка па пруткай ссохлай верхавiне цяжкай дзюбай стукаў дзяцел. Слабенькiм голасам, як у рэшаце нядужыя кураняткi, цiўкалi сiнiцы. Шалпочучыся па тоўстым кажусе лiсця i задраўшы рэдзенькi пушысты хвост, дарогу перабегла вавёрка з сiваю, як у мышы, спiною. Скочыла на тоўсты ў зеленаватым моху камель хвойкi, абабегла яго i села на чорны, з аблезлаю карою, патрэсканы сук, наставiўшы кутасiкi вушэй, глядзела на Мiцю цёмным вочкам.

I яго ўжо, як малое дзiця, узяла смешная радасць, на душы зрабiлася лёгка, прыйшоў нейкi спакой, як прыходзiць ён да чалавека перад заходам сонца. Недзе з глыбiнi лесу, з шара-зялёных голых вербалозаў, у вочы яснымi чырвонымi ягадамi зырка свяцiлася калiна. Над дарогаю звiсалi тонкiя, пазгiнаныя зiмою ад снегу, што ўжо i раслi гэтак, не ўстаючы, маладыя дубкi. Чорная, з вострым вяршком, яблыня густа наслала пад сабою лiсця, хаваючы дробныя i даўгаватыя, як слiўкi, пахучыя яблыкi, што асыпалiся ў першыя замаразкi. Зямля пад ёю была чапаная: сюды, мусiць, прыходзiлi i рылiся, шукаючы гэтых пахучых яблыкаў, дзiкiя свiннi.

Адсланiўшы яснасць, кончыўся лес – дарога выбегла да маладога, прысыпанага снегам жыта. Выбiўшыся з-пад абледзянелай кары, на вострым ветры дрыжалi купкi зялёнага доўгага пер’я. На грудку, дзе злез снег, былi вiдаць чорныя рады ад бараны. Збоку, на ўсходзе, сiнюю цяжкую хмару перасекла i засвiцiлася, як шчылiна ў цёмным гумне, жоўтая палоса.

Нейкi пусты смутак глухое восенi стыў над шырокiм светам, над гэтым першым рэдзенькiм i сухiм снегам, што абцерушыў зямлю, як абцярушвае мукою запараную i замешаную з сырымi ссечанымi картоплямi сечку скупы гаспадар.

Зводдаль дарогi сярод стракатага жыта чарнеў куст голае грушы. У лагчынцы былi вiдаць хата з чырвона-цёмнымi лiштвамi акон, белыя камлi бярэзiн за гарбатым частаколам плота, абымшэлы калодзежны журавель, хлеў, закладзены аж пад самы вiльчык наколатымi дрывамi, гладкi белаваты камень на сцежцы, што бегла з дарогi на хутар. Адтуль кiнуўся, адлiваючы ружаватаю сiнявою, чорны сыты сабака. Спынiўшыся сярод сцежкi, доўга брахаў незаядлым, асiплым голасам. I пад яго рахманы, лянiвы брэх Мiцю захацелася бясконца iсцi, чуць пад нагамi хрумсткi лядок на белаватых, высушаных марозам лужынах. Слухаць, як мякка шастае, ходзiць па рунi вецер, шумiць у вушах, студзiць шыю, як звiняць абапал дарогi пустымi галоўкамi счарнелыя кветкi i ломкi, сухi быльнiк. Далёка ў сiняватай смузе былi ўжо знаць белаватыя нiзкiя камянiцы, паднiмалася цёмна-чырвоная вежа касцёла, двума чорнымi слупамi на лiловым астылым небе чарнелi высокiя камiны тартака.