Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі

Дом прыціхаў толькі раніцай: частка людзей была на занятках ці хадзіла па справах, частка працавала ў пакоях. А тыя, што не працавалі, не былі на занятках ці не хадзілі па справах, маўчалі: свята трымаўся закон, які забараняў шумець і перашкаджаць пісаць сябрам.

Затое ўвечары з расчыненых вокнаў усіх сямі паверхаў спявала і смяялася маладосць. Жылі весела і не заўсёды багата, нават не пачынаючы думаць пра ўласную машыну.

Потым вокны пачыналі зачыняцца, з палітых вуліц павявала свежасцю, буйны россып гарадскіх агнёў – быццам куча жарынак на бясконцай жароўні – пачынаў згасаць. I дом, разам з усім горадам, засынаў.

Толькі некалькі вокнаў – у тых, хто любіў начную працу і спасылаўся ў гэтым на Дастаеўскага, – спакойна гарэлі да позняй ночы ружовым або зеленаватым святлом.

У тую ноч, з якой пачынаецца наша апавяданне, «начнікам» не давялося спакойна папрацаваць, а тым, хто любіць спаць, – спакойна выспацца.

Па доўгім калідоры шостага паверха гучна маршыравалі два чалавекі год па трыццаці. Абодва былі трохі на падпітку. Адзін, ніжэйшы і бялявы, залівіста граў на губным гармоніку і махаў вузкім канверцікам фотатэлеграмы. Другі, больш высокі, з непрыгожым добрым тварам, удаваў гавайскую гітару, а ў перапынках гучна, на ўвесь калідор, крычаў страшэнным па сіле голасам:

– Уставайце ўсе! Досыць спаць! Уставайце, уставайце! Урра, уставайце!

Пасля адной асабліва заліхвацкай рулады і серыі крыкаў па ўсёй даўжыні калідора пачалі ляскаць і адчыняцца дзверы, а з дзвярэй высоўвацца ўстрывожаныя, заспаныя і проста незадаволеныя абліччы.

– Ур-ра! – лунала калідорам рэха.

– У чым справа, Грынкевіч? – прабасіла ўскудлачаная галава ў адных дзвярах.

Непрыгожы выхапіў з рук бялявага вузкі канверцік.

– Уставайце! Ур-ра-а! Уставайце! У Вайвадса сын нара дзіўся!

Выраз нездавальнення знік з твараў. Бязладнае «ўра!» многіх галасоў пакацілася калідорам.

Вайвадс узяў з рук Грынкевіча вузкі канверт, прыціснуў яго да грудзей. Вочы яго блішчалі:

– Хлопцы, я вельмі… я вельмі. Словам, я запрашаю ўсіх у свой пакой выпіць са мною трошкі віна.

– Што ты, хлопча, – сказаў кудлаты, – позна ўжо. Мы лепей заўтра адзначым. Згода?

– Згода, – хітнуў галавою Вайвадс.

Галовы пачалі знікаць у дзвярах. Калідор стаў пустым і гучным. Два сябры стаялі і глядзелі ў вочы адзін аднаму.

Яны былі вельмі непадобныя адзін на аднаго – беларус і латыш. Беларус – высокі, хударлявы, з выразнымі, вельмі пластычнымі рухамі, з непрыгожым тварам, які прыкрашвалі толькі глыбокія, як на старых іконах, вочы пад цёмнымі бровамі. Латыш – ніжэйшы за яго, каржакаваты, з белым тварам і таўставатымі вуснамі. Вочы – блакітныя і вельмі ясныя. Валасы жоўтыя і мяккія, як лён, яўна пачыналі радзець. Выгляд надта сялянскі, але незвычайна добры і мілы.

– Пойдзем да мяне, Андрэй, – сказаў Вайвадс, – вып’ем на радасцях бутэльку вiна, пагамонiм.

Твар яго аж ззяў ад шчасця.

– Чакай, Яніс, – голас Грынкевіча, калі той не крычаў, быў мяккі, тэмбрысты і даволі ціхі,– я думаю, што нам трэба на якую гадзіну расстацца. Усё адно, відаць, мы ў гэтую ноч не заснём. Але ты спачатку не пра бутэльку думай, а пра жонку. Сядай, брат, і за гадзіну напішы ёй доўгі, вельмі добры ліст. Пра ўсё напішы. I як мы з табою апельсіны сёння на праспекце сеялі. I пра начны марш па калідоры. А я да цябе зайду праз гадзіну, тады і пагамонім.

– Бадай што, твая праўда, – сказаў Вайвадс. – А ты што рабіць будзеш?

– Я да Марыі Крат на хвіліну зайду.

– Чаго гэта сярод ночы?

Непакоiцца будзе. Я з апоўдня бы ў палонку юркнуў, не зайшоў, не сказаў – куды.

– Ведаеш што, – суха сказаў Яніс, – ты мне друг, і я, на правах друга, карыстаюся прывілеяй казаць табе праўду і толькі праўду. Не падабаецца мне ўся гэтая гісторыя, вось што.

– Чаго раптам?

– Яна не тая жанчына, якая табе патрэбна.

– Думаеш, я сам гэтага не ведаю, – з усмешкай сказаў Грынкевiч.

– Дык ты, можа, і ажаніўся б з ёй?

– Мне, брат, амаль усё адно, з кім ажаніцца… Вось сын у яе цудоўны. Як прыязджае – цэлымі днямі з ім дурэў бы… Зіркаты такі, вясёлы. I мяне вельмі любіць. Каб можна было, – узяў бы аднаго сына, без яе.

– Сваіх заводзіць трэба, блажэнны, – сказаў Вайвадс.

– Э-ех, брат, нічога ты не ведаеш, – уздыхнуў Андрэй.

– Дык вось ты мне і раскажы.

– Раскажу. Сёння ты ўсю душу мне разварушыў. Раскажу… пасля.

– І ўсё ж я не хадзіў бы.

– Зайду, – сказаў Грынкевiч, – праз гадзiну.

Вайвадс паглядзеў у спіну Андрэю, з дакорам пахітаў галавою і адчыніў дзверы з нумарам 171. Грынкевіч адышоў крокаў з дзесяць і спыніўся перад дзвярыма з нумарам 170. Адамкнуў стандартным ключом дзверы, зайшоў да сябе.