Уладзімір Караткевіч - Леаніды не вернуцца да Зямлі

Голас і ўся яго манера былі поўныя такой усеўладнай і лянівай сілы, што Гораў адразу звяў. Неўсвядомлена, нейкімі глыбінямі душы ён разумеў, што гэты чалавек падобны на сціснутую спячую спружыну, якую лёгка выпусціць з палону, і тады яна б’е – да смерці. Няварта было рызыкаваць, раз апошняе дзеянне ўсё ж засталося за ім, Горавым. Юрый як мага спакойней паглядзеў у яго лянівыя вочы, поўныя жахлівай пагарды да ўсяго і пустаты, на рэзкі шнар паўз брыво.

– Бадай што, ваша праўда, – сказаў ён, – я добра папрацаваў сёння ў тыя дзве гадзіны, што вы спалі. Трэба адпачыць.

I ён пайшоў угору, да хаткі паромшчыка, вельмі праменькі і ладны. Пора-Леановіч глядзеў яму ў плечы цяжкім, як ртуць, позіркам.

– Хлапчыска, – сказаў ён.

…Гораў спаў да дзесяці гадзін. Калі ён, умыты, ружовы ад сну і заспакоены, выйшаў з хаты на бераг, ён убачыў Леановіча ў той самай паставе, успёртага на парэнчы паромнага прычала. Сігарка дымела ў яго тонкіх спакойных губах, быццам не гадзіны прайшлі з іх ранішняй размовы, а толькі некалькі секунд. Юрый стаў ля парэнчаў у некалькіх кроках ад яго.

– Выспаліся? – спытаў Гораў.

– Анягож, – роўным тонам, быццам нічога паміж імі не адбылося, адказаў Леановіч.

– Ну вось і добра, – сказаў Гораў,– зараз снедаць будзем. Сымон ужо і гарэлку на стол паставіў… Чаму не пагаманіць пра месца чалавека на зямлі?

Леановіч пакасіўся на яго:

– Сумленне спакойнае, чаму і не пагаманіць.

Яны моўчкі стаялі амаль поруч. Леановіч паплёўваў у ваду, Гораў абдзіраў луб з ліпавага прутка.

На процілеглым беразе, над адхонам, з’явілася параконная запрэжка ў лёгенькай брычцы. Фурман, асцярожна трымаючы коней за аброць, зводзіў яе да пераправы. Колы брычкі небяспечна падскоквалі па размытых байраках каляін. На заднім сядзенні сядзеў нехта ў вайсковай форме.

– Трэба будзе даслаць салдат, каб падправілі спуск, – абыякава сказаў Леановіч. – I каго гэта яшчэ нясе?..

Зрок у Горава быў не горшы, чым у сапсана.

– Учарашні ўлан едзе, – сказаў ён і не ўтрымаўся: – Мазалі, відаць, набіў на паўшар’ях, як пірагі.

– Гэ-эй, – пралунаў над ракою зычны голас.

Афіцэры стаялі моўчкі. Перад імі плыла імкліва-спакойная, скаламучаная плынь. Дзень раздумаў пагодзіцца, і светлаватыя хмары віселі над безжыццёвай ракой.

– Гэ-эй, – крычалі з таго боку два галасы, – паро-ом, паром, паром!

Леановiч лянiва павярнуўся да Iвана. Iван стаяў над адхонам, свежанькi, быццам усю ноч хроп у стайнi.

– I чаго наддзіраюцца? – незадаволена сказаў Леановіч. – Бяры, Іван, трох салдат і перавязі гэтых гарлапанаў сюды.

– Хто з афіцэраў паедзе, ваша высакароддзе?

– Ніхто, – сказаў Леановіч.

…Увесь час, пакуль паром пераплываў раку, афіцэры стаялі моўчкі. Няшчыра спакойнымі вачыма яны глядзелі, як адбітак зялёнага берага, разарваны рухам парома, ляніва калышацца ў вадзе, як дрыжачых коней узводзяць на паром, як замацоўваюць калодкамі колы, як паром павольна вырастае ў памерах, набліжаючыся да іх.

I толькі калі ўлан падышоў да іх і адказыраў, Леановіч спакойна кінуў недакурак сігаркі ў раку і адразу ж закурыў новую.

Улан стаяў перад ім моцны, як Геркулес, кучаравы («Ванька-ключнік», – падумалася Гораву), з румянымі вуснамі і нахабнымі светлымі вачыма.

– Паспеў? – спытаў Леановіч.

– Так точна.

– Што новага?

– Генерал Фікельмонт выказвае вам удзячнасць за дасканала выкананы загад.

– Што? – яшчэ нічога не разумеючы, спытаў Гораў.

Улан стаяў «струнка», але з той няўлоўнай вольнасцю, якая ўласціва фельд’егерам і дазваляе думаць аб лёгкай пагардзе да «пехтуры», хоць бы і афіцэраў.

Папа клікаць не давялося, – усміхнуўся ўлан, – але апошні ліст напісаў.

– Дзе была страта? – спакойна спытаў Леановіч… – Стойце вольна.

Улан трошкі адставіў нагу.

– За абвахтай, – сказаў ён. – На конскіх могілках. А палове чацвёртай.

У Горава як абарвалася нешта ўсярэдзіне. Белы як снег, ён спытаў:

– Жонку бачылі?

– Так точна. Спазнілася хвілін на дзесяць. Я гэта бачыў. Яна амаль да абвахты падышла, а тут на задворках як каленкор ірванулі… То яна бегла, а тут пайшла, як сонная… А гэты, вядома, яшчэ цёплы быў.

– Плакала? – спытаў Гораў.

– Не, зусім не плакала. Толькі і сказала: «Божа, пакарай іх…» Не шкадавала. Я б такую бабу, што мужа не шкадуе, – кожны дзень лейцамі б па тым месцы, адкуль ногі растуць.

– У цябе тваёй думкі не пытаюць, – суха і абыякава сказаў Леановіч.

– Дазвольце ісці?

– Ідзі.

Фельд’егер скочыў у брычку. Коні пацягнулі яе на адхон, склізгаючыся капытамі і ссоўваючы ўніз чырвоны, як кроў, глей…