Тарас Шаўчэнка - Мастак. Да 200-годдзя з дня нараджэння Тараса Шаўчэнкі (зборнік)

Абурэнне і гнеў Шаўчэнкі накіраваны супраць тых, хто здрадзіў Украіне, заразіўся «крывадушнасцю» для ўласнага ўзбагачэння. Паэт заклікае:

21 снежня таго ж 1845 года Шаўчэнка піша верш «Маленькій Мар’яні» – журботна-пяшчотнае любаванне прыгажосцю, на якую глядзяць прагавітыя вочы. 22 снежня з’яўляюцца «Три літа» – паэзія вялікага болю і вялікага расчаравання ў людзях.

Між тым паэта напаткала цяжкая хвароба, і яго перавозяць у Пераяслаў, пад апеку лекара і выкладчыка медыцыны ў мясцовай семінарыі А. Казачкоўскага. Адчуваючы пагрозу смерці, паэт запісвае на лісце паперы словы свайго «Запавета». Але ў шаснаццатым радку яго рука спыняецца на імгненне – напэўна, нялёгка было Шаўчэнку выказаць: «…а датуль я Не ведаю Бога».

Пакуль не з’явілася сям’я вялікая ўкраінская, сям’я вольная, новая, датуль паэт не бачыць Божай праўды і не гатовы паўстаць перад Богам, яго душа павінна заставацца на зямлі, быць сярод сваіх людзей, несці цяжкую эпітым’ю за зло і няволю.

Шаўчэнка то цярпліва, то дзёрзка гаворыць з Богам, то просячы, то патрабуючы адказу. Гэтыя адказы выспяваюць у яго свядомасці, і паэт адважваецца сказаць Госпаду ўсё. Усё, што вымучвае яго сумленне, што выпякае душу сорамам за пагарджаны ўкраінскі народ, што абуджае яго перажыванні, налівае гневам яго пачуцці, кліча яго на барацьбу з тым татальным злом, якое накрыла яго Украіну. Гэта – не богазнявага, не, гэта – шчырасць і пафас біблейскіх прарокаў.

На шчасце, паэт ачуняў. Шаўчэнка ў пачатку 1846 года канчаткова завяршае альбом сваіх твораў.

23 паэтычныя творы за тры гады – 1843, 1844, 1845 – заносіць ён у рукапісны зборнік і дае яму назву «Три літа». Адкрывае любоўна створаны альбом верш «Чигрине, Чигрине…», напісаны 19 лютага 1844 года, а завяршае «Заповіт» ад 25 снежня 1845 года.

«Розрита могила» пачынаецца пытальнай інвектывай:

Цяжкая хвароба ў канцы 1845 года і велізарнае псіхаэмацыйнае ўзрушэнне, выкліканае прадчуваннем смерці, схілілі Шаўчэнку да канчатковага выбару свайго лёсу. Ён бачыў сябе нацыянальным паэтам, духоўным правадыром свайго народа. Пра гэта сведчыць і аўтапартрэт – шарж на адваротным баку малюнка Ераміі, а на старонцы трэцяй, пасля старонкі другой з загалоўкам, паэт падае эпіграф са Старога Запавету на царкоўнаславянскай мове пад назвай «Молитва Ієремії пророка».

Што сімвалізуе Ерамія і за што моліцца ён у Шаўчэнкі, над чым яго плач?

Пакліканне прарока – будзіць закалыханы няволяй дух свайго народа, абуджаць яго свядомасць і весці яго за сабою праз церні выпрабаванняў для набыцця свабоды і нацыянальнай годнасці. Ерамія плача над лёсам габрэяў, якія трапілі за грахі бацькоў у няволю да сваіх былых рабоў. Князёў іхніх пакаралі смерцю, старэйшыны не ў пашане, моладзь знемагае на рабскай працы, а паэты-прарокі нямеюць. Цалкам выразная аналогія з Украінай, відавочная праекцыя вобраза біблейскага Ераміі на сваё як паэта і духоўнага правадыра нацыі пакліканне.

Складаючы «Три літа» – гэты своеасаблівы дыялог з Богам пра Украіну, пра ўкраінскага чалавека, – Тарас Шаўчэнка бачыў свой лёс як нацыянальнага прарока, адказнага за вывад з «егіпецкага палону» роднага народа нават коштам уласнага фізічнага быцця.

Паэту трыццаць адзін год, а ён хваравіта перажывае няўмольны лёт часу і баіцца «заснуць навекі», не пакінуўшы за сабой следу. Але яго болей палохае сон на волі, чым кайданы і смерць у няволі, таму ён моліць у Бога хоць злога лёсу, калі не заслужыў лёсу добрага:

Яго болі і перажыванні – ад крыўды, нанесенай Украіне, ад няшчасцяў свайго народа, нацыянальнай варожасці і заняпаду нацыянальнай душы.