Адам Мальдис - Восень пасярод вясны

Сеўшы каля стала на плеценае крэсла, Сыракомля прысунуў да сябе маленькае люстэрачка і ненавісна глянуў у яго. Так яно і ёсць: павекі ўспухлі. Увесь твар пажаўцеў і ацёк, як у нябожчыка. З неўразуменнем углядаўся ён у сваё пачужэлае падабенства. Божа мой, няўжо гэты незнаёмы чалавек напісаў «Дубарога» і нейкія іншыя кніжачкі, няўжо гэта пра яго гавораць і пішуць, што ён вядомы і нават знакаміты! Вядомы? А чаму тады Грыва пра яго ніколі не чуў, ніколі раней не думаў пра яго існаванне на белым свеце? Зрэшты, ці можна яго ў гэтым папракаць, калі ён, Сыракомля, таксама ніколі не думаў пра існаванне Грывы, не адчуваў яго паўсядзённага быцця, а вершыкі піша на незразумелай для яго мове?!

Ад такога роздуму Сыракомлі стала яшчэ больш млосна. Захацелася выпіць чагосьці моцнага, зноў забыцца ў сне. Але ён, сабраўшы ўсю волю, перамог гэта жаданне. Апрануўшы сурдут, ціхенька выйшаў на веранду, спусціўся на двор. І адчуў, што ад свежага, рэзкага паветра яго павяло ў бакі. У галаве было пуста. Нават не верылася, што ён нешта ведае, нешта ўмее. Гэта няпраўда, што на змену маладосці прыходзіць мудрасць. Бо каб ён быў бы разумны, не паляцеў бы ўчора на злом галавы ў гэты Анелін, не піў бы вечарам поўную куляўку крамбамбулі. І ўвогуле — ніколі не паддаўся б спакусам Галены. Жыў бы сабе са спакойным сумленнем, пладзіў бы свае гавэнды. Зрэшты, з гавэндамі ўжо скончана. Занадта яны старамодныя ў сягонняшнім вар’яцкім свеце. Ды і задумы новыя ў галаву не прыходзілі.

І тут Сыракомля ўпершыню са здзіўленнем падумаў, што смерць ужо не палохае яго як раней. Пажыў — і хопіць. Іншыя вунь маладзейшыя паміралі! Чалавек адыходзіць, але застаюцца людзі. Часцей за ўсё яны і не заўважаюць страты. Асабліва здалёку. Як у тым лесе: спілуюць дрэва, а ты пабачыш яго адсутнасць, толькі падышоўшы ўпрытык.

І ўсё ж, падумалася з горыччу, цікава было б даведацца, колькі чалавек адчуе маю адсутнасць. І як да яе аднясецца Галена. І што далей увогуле будзе на белым свеце — з царызмам, з поступам. Хто будзе мець рацыю — Каліноўскі ці Ляшчынскі? Вось каб не памерці зусім, а стаяць мудрым скамянелым слупам, усё бачыць і чуць. Каб час ішоў і дзейнічала галава. А цела можа сабе і не быць… І тут зноў унутры пахаладзела. Адна галава? Без цела? Навошта?

Не, пачаў ён сябе супакойваць, калі небыццё — то поўнае небыццё. Смерці проста не трэба баяцца. Да думкі пра яе непазбежнасць трэба прывыкаць, як прызвычайваецца чалавек да сваіх страт і хвароб, да сваіх болек. Мусіць, меў слушнасць Мантэнь, калі пісаў, што мэта жыцця — навучыцца паміраць… Бо хто баіцца смерці, апошняга знікнення? Толькі той, хто лічыць, што яму ўдасца яе пазбегнуць… Смерці нельга шукаць — гэта была б знявага чалавечаму розуму, самому сабе. Але і нельга яе пазбягаць — гэта была б сляпая дзіцячая гульня. Проста — пакуль чалавек жыве, трэба раскашавацца жыццём.

Крыху супакоены такім вывадам, Сыракомля прыстаў, азірнуўся. Навокал усё абуджалася да веснавога жыцця. Прама перад ім у першых промнях няяркага яшчэ сонца стаяла тоўстае дрэва невядомай пароды. Яно было яшчэ голае, але ўжо, адчувалася, набрыняла сокам, і таму ад яго ішоў неспакой. Дзесьці высока ў голлі залівалася спевам птушка — таксама невядомая (тут ён з горыччу падумаў, што вось вырас у вёсцы, а гэтай птушкі не ведае і, мабыць, ужо ведаць не будзе). Ад Расолаў даляталі сюды дзіцячыя галасы, на гасцінцы тахкалі колы…

Абышоўшы дрэва, Сыракомля апынуўся на крутым абрыве. Унізе, паміж купамі алешын, што стаялі па калена ў вадзе, вілася Лоша. Справа, ад Рудніка, у яе ўпадала Расалоўка. Каля самага вусця яна была перагароджана земляным насыпам. Невялікі, але, відаць, глыбокі ставок быў поўны з берагамі, а вада, вырваўшы сабе лагчынку, пералівалася праз верх. Мурожны луг унізе быў яшчэ пакрыты шэра-блакітным інеем. Але каля Рудніка, куды ўжо даставала сонца, іней растаяў і ярка зелянела маладая трава. Светлая паласа спакваля наступала, а цень перад ёй адступаў, хаваўся ў кустах каля самай рэчкі. Сыракомлі здалося, што ён калісьці ўжо быў тут, ужо любаваўся гэтай рухомай карцінай.

Над самым абрывам стаяла гонкая і крыху пахіленая ад рэчкі сасна. Зямля з-пад яе асунулася ўніз. І цяпер чаплялася яна за жоўты пясок пакручастымі карэннямі. Нібы дабегла да прорвы — і адхінулася ў жаху. Зацікавіўшыся жывучасцю дрэва, Сыракомля падышоў да абрыву і глянуў уніз, дзе, паварочваючы, каламутна віравала Лоша. Зусім недалёка, на зацішным прыступе, сінелі першыя пралескі. Вось бы сарваць іх і, не гледзячы ні на што, прынесці Галене: няхай ведае яго высакароднасць!