Усевалад Нястайка - Тарэадоры з Васюкоўкі

І яшчэ — калі Кныш смяяўся, нос у яго дрыжаў і скура на лобе дрыжала (не моршчылася, а менавіта дрыжала). І гэта было вельмі непрыемна. Хацелася адвярнуцца і не глядзець. Жылі Кнышы ўдваіх, дзяцей у іх не было. І сваякоў, здаецца, таксама.

У калгасе працаваў адзін Кныш. Кнышыха прыкідвалася вельмі хворай. Хвароба ў яе была невылечная і вельмі таямнічая. Яна шэптам расказвала пра яе бабам, закочвала ўверх вочы і прыгаворвала: «Ох, якая ж я, жанчынкі, хворанькая!»

Аднак тая таямнічая хвароба не перашкаджала ёй кожны дзень валачы на рынак важкія кашы.

Святкавалі Кнышы заўсёды толькі ўдваіх. Нікога да сябе не запрашалі. Да іх ніхто не хадзіў, і яны ні да кога. Дужа былі скнарлівыя і баяліся, каб хто-небудзь не пабачыў, што ў іх у хаце ёсць. На людзях увесь час прыбядняліся.

— Ды я ж такі голы! — гаварыў Кныш. — З хлеба на ваду перабіваюся. Нават на зіму нічога не назапасіў.

А між тым Кнышыха, ідучы на рынак, ажно згіналася пад кашамі. І глякі з малаком вытыркаліся адтуль, як гарматы з танкавай вежы, — карова ў Кнышоў была самая лепшая на вёсцы.

Я неяк чуў, як бабы гаварылі пра тую карову:

— Ох ужо й малако ў гэтай каровы! Ну, як смалец! Хоць нажом рэж!

— Ага! А што ты хочаш, калі яна яе хлебам корміць. Кожны дзень цягне з горада сетку. А ў той сетцы, думаеш, што? Адны булкі. Карміла б я сваю Лыску так, дык і яна смятанай даілася б.

— Але ж! А на рынку, бачыла я, прадае рэдзенькае, ажно сіняе. Напалову, не менш, разбаўляе.

— І куды тая міліцыя глядзіць!

А неяк увечары, прысмеркам, прыязджалі да іх нейкія двое на матацыкле з каляскай, нагрузілі нешта ў каляску і адразу ж паехалі. І потым яшчэ двойчы прыязджалі і таксама поначы.

А неяк каля чайнай Кныш, які набраўся як жаба бруду, прагаварыўся ў гурце п'яніц.

— Не баюся я вашага Шапку... Які ён Шапка? Нагавіцы ён, а не Шапка. Ён у мяне вось тут во, — Кныш паказаў сціснуты кулак. — Я ўжо напісаў куды трэба. Хутка вашаму Шапку дадуць па ш-шапцы... Гы-гы-гы!

Старшыня нашага калгаса, Іван Іванавіч Шапка, быў вельмі добры гаспадар, і ўсе яго любілі. Усе, акрамя лайдакоў ды п'яніц, таму што спуску ім не даваў. І Кныш увесь час пісаў на Шапку скаргі. Прычым пісаў так, каб гэта ўсе людзі бачылі. Расчыняў вароты, выносіў у двор стол, садзіўся і, як школьнік, нахіліўшы галаву і высалапіўшы язык, крэмзаў нешта на паперы.

— О, зноў піша нейкую дрэнь, — насмешліва казаў дзед Варава.

Скаргі Кныша, вядома, старшыні не прыносілі шкоды. Але ў людзей цёмных выклікалі да Кныша павагу і нават страх — калі чалавек піша, значыць, сілу мае.

Паверыць у тое, што ён шпіён, было не вельмі цяжка.

Мы пералезлі цераз паркан, асцярожненька, прыгнуўшыся, уздзёрліся на арэшыну і вось ужо пільна ўглядаемся праз акно ў хату. Было цёмна, і мы не адразу разглядзелі, што там робіцца. Нарэшце ўбачылі, што Кнышы сядзяць за сталом з лыжкамі ў руках і, зладзейкавата пазіраючы на акно, нешта ядуць. Мы здзіўлена паглядзелі адзін на аднаго. Кнышы елі... торт. Бісквітны гарадскі торт з арэхамі і крэмавымі і шакаладнымі ружамі. Елі торт вялікімі лыжкамі, як боршч ці кашу. Елі ўпотай, хаваючыся ад людзей, як зладзеі. Елі спяшаючыся, мабыць, з гучным чмяканнем (акно было зачынена, і мы не чулі), а можа, нават рохкаючы. Раты ў абаіх былі залеплены крэмам, а ў Кнышыхі крэм быў і на «румпелі».

Вось Кныш падчапіў лыжкай вялікую цэнтральную ружу, якая красавалася пасярэдзіне, і пацягнуў у рот. Але Кнышыха нешта сярдзіта буркнула, лоўка перахапіла ружу сваёй лыжкай і — шух! — сабе ў рот. Мы зноў пераглянуліся. Кіно!

— Ну, усё! Зразумела! — сказаў Ява. — Шпіёны! Нашы савецкія людзі тарты так не ядуць.

Я не стаў спрачацца, хоць такое сведчанне шпіёнскай дзейнасці Кнышоў здалося мне не вельмі пераканаўчым.

Паколькі глядзець на ўсё гэта было гідка, мы спусціліся з арэшыны і пайшлі дахаты.

...І зноў пацягнуліся працоўныя будні.

Больш кантактаў з Кнышамі, а тым больш з Бурмілам не было.

Лета мінала... Нам нават пачало здавацца, што ўсё пра Кныша і Бурмілу мы прыдумалі, што не было ні таямічай размовы («Падаруначак ад немцаў»... «Дваццаць жалезных»... «Вермахт шчодры»...), ні акваланга, ні падазроных паводзін, нічога...

— Не, ніякія яны не шпіёны, — гаварыў я. — Памятаеш, як Бурміла бусляня параненае знайшоў і выхадзіў, выпусціў потым. Хіба шпіён такое зрабіў бы? Ніколі!

Ява спачатку імкнуўся пярэчыць, а потым пачаў пераводзіць размову на іншае.

Аднойчы Ява сустрэў мяне асабліва засмучаны і невясёлы.

— Заўтра прыязджаюць бацькі, — уздыхнуў ён. — Хоць ты з моста ды ў рэчку. Маці як даведаецца... Праўда, дзед паабяцаў у першы дзень не казаць. «І не праз цябе, кажа, двоечнік, а праз маці. Неахвота ёй першы дзень псаваць. Колькі не была дома, засумавала, а тут на табе — сынок такі падаруначак падрыхтаваў». Так што мне адзін толькі дзень мірнага жыцця і застаўся. А потым ужо будзе такі «вермахт», што... Ты ж маю маці ведаеш...